Kleur bekennen

Met haar bruine ogen en lange, donkere haar zou je Danzy Senna zomaar kunnen aanzien voor een latina, al zou ze net zo goed Italiaanse, Joodse of Arabische wortels kunnen hebben. Hoewel het uiterlijk van een auteur zelden relevant is, ligt dat in het geval van deze Amerikaanse schrijver anders. Senna beschouwt zichzelf namelijk als Afro-Amerikaans. Haar vader was zwart, haar moeder wit, maar haar Afrikaanse wortels zijn, evenals bij Meghan Markle, niet zichtbaar.

Over alle gevoeligheden die dat met zich meebrengt, schrijft Danzy Senna. Haar boeken, vier romans en een memoir, gaan over de Amerikaanse obsessie met ras, kleur, klasse en status, en hoe je daarmee omgaat als je overal tussenin zit. En dus nergens bij hoort.

In Senna komen alle sociale extremen die Amerika te bieden heeft samen: haar moeder Fanny stamt uit een van oorsprong Ierse familie die behoort tot de elite van Boston. Zo’n beetje elke straat in Boston is vernoemd naar een van haar voorouders, die rijk werden met de handel in tabak en slaven. Latere generaties gingen naar Harvard en zouden naam maken als als schrijver, wetenschapper of burgemeester. Veel blanker dan dit wordt het niet.

Vader Carl groeide op in Louisiana, als zoon van een alleenstaande moeder die haar drie kinderen langdurig in een weeshuis onderbracht zodat zij kon werken. Haar jarenlange verhouding met een Ierse priester hield ze haar leven lang geheim. Het leven van Carl werd getekend door alle clichés die het diepe Zuiden typeren: uitzichtloze armoede, institutioneel racisme en een afwezige vader.

Een halfjaar na de moord op Martin Luther King trouwde dit onwaarschijnlijke stel. Hun huwelijk was een symbool van hoop en vooruitgang, maar lang zou het niet duren. Carl dronk, verloor zijn baan en sloeg Fanny een gebroken neus. Zij vertrok en nam de kinderen mee. Hoewel hij een onberekenbare vader was, zou Carl Senna zijn kinderen één ding inpeperen: raciaal bewustzijn. Iedereen die zijn pad kruiste, werd volgens een strikt systeem ingedeeld op kleur, ras en afkomst. Zijn kinderen waren zwart, hoe wit ze er ook uitzagen. 

Je zwart voelen maar er niet zo uitzien, levert tal van complexe sociale situaties op. Nieuwe mensen, de meest recente roman van Senna, is ervan doordrenkt. Maria is geadopteerd door een zwarte alleenstaande moeder die nadrukkelijk had ingetekend op een zwart meisje. Maar de baby die ze krijgt, blijkt ‘een van die eigenaardige Amerikaanse creaties, wit in alle uiterlijke verschijningen, maar op papier al generaties lang zwart vanwege die ene druppel zwart bloed’. Iedereen beschouwt Maria als wit, behalve Maria zelf, die een diepe afkeer tegen haar witte medemens ontwikkelt. ‘Ze had het gevoel dat ze allergisch voor hen was. Ze leek er zelf heel veel op, waardoor ze begreep met hoeveel dingen zij elke dag van hun leven weer wegkwamen.’

Haarscherp legt Senna bloot hoe jonge, hoogopgeleide brothers en sisters hun zwarte bewustzijn uitdragen: er wordt met religieuze toewijding naar The Cosby Show gekeken, naar Al Green en Whitney Houston geluisterd en James Baldwin en Maya Angelou zijn halfgoden.

Als Maria verkering krijgt met Khalil wordt het allemaal nog ingewikkelder', want ook hij is biraciaal: zijn vader is Joods, zijn moeder zwart. Khalil is trots op zijn gemengde afkomst. Het grote verschil is dat hij wel kleur heeft, en zelfs een bos Basquiat-dreadlocks. Op straat zeggen wildvreemden ‘blijf zwart, blijf sterk’ tegen hem. Maria krijgt ‘zwarte punten’ omdat ze met hem omgaat. Hun eerste baby, zo fantaseert Maria, zal als ‘de Messias van Mulattenland’ zijn.

Khalils zusje Lisa is donkerder dan haar lichtgele broer en heeft ontdekt hoe haar krulhaar en haar kleur waardevol kunnen zijn ‘als je weet waar je moet zijn, bij wie je je moet aansluiten, wie je moet vermijden, hoe je je moet uitdrukken’. Lisa draagt tribale hoofddoeken en probeert eruit te zien als een Afrikaans objet d’art maar heeft altijd witte vriendjes. Maria zelf raakt, haar verloving met Khalil ten spijt, compleet in de ban van een zwarte dichter. Ook in deze obsessie, die de stuwende kracht van het boek vormt, speelt kleur een bepalende rol.

Senna schept er groot genoegen in om deze culturele elite met haar ongeschreven regels te fileren, maar Nieuwe mensen is meer dan een vermakelijke sociale komedie. Maria is niet bepaald een sympathieke hoofdpersoon en het verhaal krijgt gaandeweg steeds meer thrillerachtige trekjes.

Dat de schrijfster zelf in de jaren negentig in Brooklyn woonde en deel uitmaakte van deze hippe zwarte brigade wekt geen verbazing, maar dit is geen verkapte autobiografie. Wie na Nieuwe mensen meer wil weten over Senna’s jeugd en haar bijzondere afkomst, leest Where Did You Sleep Last Night? Daarin graaft ze in het verleden van haar beide ouders, die samen model staan voor het hele palet aan kleuren dat Amerika te bieden heeft. Aan het chaotische kerstdiner waarmee dit boek eindigt, zitten familieleden met Pakistaanse, Chinese, Ierse, Joodse, Mexicaanse, Afrikaanse en Indiaanse wortels. Er is te weinig te eten en iedereen maakt ruzie met iedereen, maar het levert onvergetelijke literatuur op.