Op de vrouw spelen

Eind februari dit jaar was het Nederlands vrouwenvoetbalelftal in Portugal voor de Algarve Cup, een prestigieus toernooi in het vrouwenvoetbal. Voorafgaand aan de tweede groepswedstrijd tegen Polen vroeg een commentator van een buitenlandse televisiezender aan de Nederlandse collega’s op de rij achter hem: ‘Which of those men on the pitch is the Dutch coach?’ ‘It’s the woman standing beside them,’ luidde het antwoord, waarop de commentator zich beschaamd omdraaide.

Sarina Wiegman (49) werd in januari 2017 aangesteld als bondscoach van de Oranjevrouwen. Daarmee is ze de tweede vrouw ooit, na Vera Pauw. Sinds de oprichting in 1973 werd de selectie voornamelijk geleid door mannen, zestien in totaal. Vrouwelijke hoofdtrainers zijn in de minderheid in het voetbal, dat vaak nog een mannenbolwerk is, zelfs als het om vrouwenvoetbal gaat. Van de 24 landen op het wereldkampioenschap in Frankrijk komende zomer hebben er negen een vrouwelijke coach.

Het aantal vrouwen dat zich in Nederland jaarlijks bij de KNVB voor een trainersopleiding inschrijft, blijft al jaren achter bij het aantal mannen. Op het informatieplatform Sport Knowhow XL geeft voormalig profvoetbalster en filosoof Martine Prange een aantal verklaringen voor het grote verschil. Zo schrijft ze onder meer dat vrouwen door mannen uit de markt worden gedrukt en hun prestaties in de sport systematisch minder worden gewaardeerd dan die van mannen. En: ‘Vrouwen die de top weten te halen, komen vaak in een machtsconflict met het door mannen gedomineerde bestuur, dat de macht van de toptrainer wil inperken.’

In de Noorse serie Home Ground (originele titel: Heimebane) draait het met name om die laatste situatie. Wanneer de coach van Varg, een club die uitkomt op het hoogste niveau in Noorwegen, een paar dagen voor de start van het nieuwe seizoen op het veld in elkaar stort, moet het bestuur in alle haast op zoek naar een vervanger. Helena Mikkelsen (gespeeld door Ane Dahl Torp) weet ze ervan te overtuigen dat zij de juiste kandidaat is. Ze wordt niet door iedereen hartelijk ontvangen, maar Mikkelsen, sterk en vastberaden, laat zich niet intimideren.

Soms is vechten tegen de hogere macht zinloos. Twintig jaar geleden verwierf de Italiaanse oud-profvoetbalster Carolina Morace internationale bekendheid toen ze als eerste vrouw ooit werd aangesteld als trainer van een mannenploeg in het profvoetbal. Ze hield er na twee wedstrijden mee op bij Viterbese, een club in de Italiaanse Serie C, omdat de eigenaar van de club zich te veel bemoeide met haar keuzes.

De Portugese Helena Costa overkwam hetzelfde toen ze in 2014 werd aangesteld als hoofdtrainer van het eerste mannenelftal van Clermont Foot, uitkomend in de Franse Ligue 2. Na vijf dagen pakte ze haar koffers omdat voorzitter Claude Michy achter haar rug om transfers regelde en oefenwedstrijden in plande. Toen ze herhaaldelijk om een verklaring vroeg kreeg ze uiteindelijk een mail van een bestuurslid waarin stond: ‘Je vermoeit me met je berichtjes.’ Haar vervanger, Corinne Diacre, hield het overigens langer vol, drie seizoenen.

Wiegman mocht even aan het profvoetbal ruiken toen Sparta, de club waar ze op dat moment stage liep voor haar trainerscursus Coach Betaald Voetbal, haar vroeg als tijdelijke assistent-trainer van Ole Tobiasen bij het beloftenelftal. Daarmee was ze de eerste vrouwelijke coach op de bank bij een Betaald Voetbal Organisatie (BVO). Met haar voetbalkennis en professionele houding dwong ze snel respect af bij de spelers. Wat ook hielp was dat de Haagse trainer over een sterke mening beschikte en niet bang was om die te uiten, zei Tobiasen later een keer over Wiegman.

Als je als vrouw wil werken in een mannenwereld dan moet je stevig in je schoenen staan, weet ook Femke van Odijk. Drie jaar geleden haalde de destijds 24-jarige Amersfoortse het nieuws toen ze werd aangesteld als trainer van het eerste mannenelftal van ’t Vliegdorp in Soesterberg, uitkomend in de derde klasse. Voor Van Odijk, die als klein meisje altijd met jongens had gevoetbald, voelde het als weinig bijzonders.

Tussen de mannen voelt ze zich op haar plek. ‘Dat is mijn wereld,’ zegt ze. Dat ze niet op haar mondje is gevallen, is een groot voordeel. ‘Mannen blijven mannen, daar hoort een bepaald soort humor bij, ook vrouwonvriendelijke grappen. Het belangrijkste is dat je je niet uit de tent laat lokken.’

In Nederland zijn er slechts drie vrouwen die over het hoogste trainersdiploma Uefa Pro beschikken: Sarina Wiegman, Vera Pauw en Hesterine de Reus. Met Uefa B is Van Odijk gekwalificeerd voor het trainen van C-junioren uit de eerste divisie tot en met tweede klasse mannen en topklasse vrouwen. De volgende stap is Uefa A, gericht op teams in de hoogste klassen en bevoegdheid om als assistent-trainer op de bank te zitten bij een club in het betaalde voetbal. Kosten van de cursus: 9500 euro. Geen bedrag dat iedereen zomaar even ophoest. Het is bovendien een grote investering die niet meteen wordt terugverdiend. Omdat het aanbod van trainers op dit moment groter is dan de vraag, is het bovendien al lastig genoeg om een baan als trainer te vinden.

Bij de KNVB werken ze aan een plan om de barrières waar vrouwen tegenaan lopen te slechten. Naast de hoge kosten zijn de toelatingseisen voor cursussen nu te veel gericht op trainers die ervaring hebben in het mannenvoetbal. De meeste vrouwen hebben die ervaring niet of ze komen uit een andere richting. Daarom zou het voor vrouwen die bijvoorbeeld tien jaar ervaring hebben als gymdocent ook mogelijk moeten zijn om een trainerscursus te volgen, vindt manager vrouwenvoetbal Kirsten van de Ven.

Het is overigens niet zo dat alle vrouwelijke trainers een loopbaan in het mannenvoetbal prefereren. Wiegman mag na deze zomer een WK bijschrijven op haar cv, daar kan geen club in de Keuken Kampioen Divisie tegenop. Met hun kennis en jarenlange ervaring beseffen Wiegman, Pauw en De Reus bovendien hoe belangrijk zij zijn voor het vrouwenvoetbal.

Nu de populariteit toeneemt, voelen mannelijke trainers dat er iets te halen valt. ‘Mannen komen blanco de vrouwensport binnen, leren in een paar jaar wat, en hopen dan op een baan bij de mannen. Die zien vrouwenvoetbal niet als doel. Zo gaat kennis verloren,’ zei Vera Pauw in een verhaal van Michiel de Hoog in 2015 voor De Correspondent, met als titel 'De merkwaardige neergang van de vrouw als sportcoach'.

Zoals het ernaar uitziet zal het trio over iets langer dan een jaar een kwartet worden. Jessica Toryn, bondscoach van speelsters onder zestien en vrouwen onder negentien jaar, zal na de zomer beginnen aan de cursus Coach Betaald Voetbal. Ook Van Odijk geeft haar droom nog niet op. ‘Trainen is mijn passie, mijn leven en ik neem absoluut geen genoegen met waar ik nu sta.’