Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →
©
VPRO Gids
abonneer
Drinkpauze
In zijn documentaire Roes stopt filmmaker Leo de Boer samen met zeven anderen een maand lang met drinken. Alcoholonderzoeker Rob Bovens initieerde het vergelijkbare IkPas-project.
©
Jip van den Toorn
Roes
‘Ze hebben je helemaal bij de lurven,’ zegt Rob Bovens (1955) van Tranzo, onderzoekscentrum voor zorg en welzijn van Tilburg University, ‘en daar moet je van los zien te komen.’ Het is maandagochtend en zijn benen voelen zwaarder dan normaal. Niet door de drank in het weekend, wel door de vijftien kilometer hardlopen bij de Zevenheuvelenloop op zondag. Bovens, bijna veertig jaar werkzaam in de (alcohol)verslavingspreventie, is een van de initiatiefnemers van het IkPas-project. Daarbij worden drankgewoontes doorbroken door een maand geen alcohol te drinken.
De ‘ze’ die ons bij de lurven hebben zijn de drankproducenten. In een minicollege schetst Bovens hoe die sinds de jaren zestig het aantal drinkmomenten hebben weten te verveelvoudigen, onder meer door wijn bij het eten op de kaart te zetten, maar vooral dankzij voetbal. Want door voetbal op televisie jarenlang te omlijsten met bierreclame, is de vraag wie bij wedstrijden voor het bier zorgt belangrijker geworden dan de vraag wie in de spits staat. ‘Eerst koelkast vullen, dan de tv aan,’ aldus Bovens. Door zoete mixdrankjes zijn ook vrouwen die voorheen niet naar alcohol taalden overstag gegaan. En passant kwam daarmee een einde aan de schrijnende situatie dat er voor jongeren geen alcoholische drank bestond die ze meteen lekker vonden.
©
Jip van den Toorn
Roes
En nu is er elke dag een gelegenheid om iets te drinken.
Bovens: ‘We zagen gewoontegedrag ontstaan waardoor mensen op steeds meer voorheen onlogische momenten gingen drinken. Dat is de kracht van de reclame en de lobby van de alcoholindustrie.’
Bovens: ‘We zagen gewoontegedrag ontstaan waardoor mensen op steeds meer voorheen onlogische momenten gingen drinken. Dat is de kracht van de reclame en de lobby van de alcoholindustrie.’
Waar is IkPas begonnen?
‘In Nederland begon het in 2009 in het kader van een project voor de jeugd in een aantal kleine Brabantse plaatsen, waaronder Best en Lierop. Ouders gingen daar met elkaar in gesprek over het buitensporig drankgebruik onder hun kinderen. Om het goede voorbeeld te geven besloten ze om zelf de veertig dagen na carnaval niet te drinken. Rond dezelfde tijd was er een vergelijkbaar initiatief van dertig dagen in de regio Gooi en Vechtstreek, waarbij werd opgeroepen om fris de lente in te gaan. Over die regionale projecten is in 2015 een landelijk sausje gegoten, zodat ze elkaar kunnen versterken. Daarnaast is de naam IkPas bedacht\: Periodiek Alcoholloos Studeren of Periodiek Alcoholloos Stappen. Het is op heel veel manieren te gebruiken. In 2019 waren er 38.000 deelnemers en die dronken gemiddeld tweeënhalve glas per dag, zeventienenhalf per week. Dat is elk jaar hetzelfde en een afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Na zes weken en na zes maanden wordt het voortschrijdend effect gemeten.’
‘In Nederland begon het in 2009 in het kader van een project voor de jeugd in een aantal kleine Brabantse plaatsen, waaronder Best en Lierop. Ouders gingen daar met elkaar in gesprek over het buitensporig drankgebruik onder hun kinderen. Om het goede voorbeeld te geven besloten ze om zelf de veertig dagen na carnaval niet te drinken. Rond dezelfde tijd was er een vergelijkbaar initiatief van dertig dagen in de regio Gooi en Vechtstreek, waarbij werd opgeroepen om fris de lente in te gaan. Over die regionale projecten is in 2015 een landelijk sausje gegoten, zodat ze elkaar kunnen versterken. Daarnaast is de naam IkPas bedacht\: Periodiek Alcoholloos Studeren of Periodiek Alcoholloos Stappen. Het is op heel veel manieren te gebruiken. In 2019 waren er 38.000 deelnemers en die dronken gemiddeld tweeënhalve glas per dag, zeventienenhalf per week. Dat is elk jaar hetzelfde en een afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Na zes weken en na zes maanden wordt het voortschrijdend effect gemeten.’
Niet voorgoed stoppen, maar tijdelijk.
‘Er blijven waarschijnlijk altijd momenten in het leven die met drank gevierd zullen worden, tenzij je alcohol drinken als het nieuwe roken beschouwt. Wie nu nog rookt is een loser, maar daar hebben we veertig jaar over gedaan. Wie weet komt het met alcohol ook zover. Nu is daar helemaal geen draagvlak voor en ik ben niet de eerste die dat gaat roepen.’
‘Er blijven waarschijnlijk altijd momenten in het leven die met drank gevierd zullen worden, tenzij je alcohol drinken als het nieuwe roken beschouwt. Wie nu nog rookt is een loser, maar daar hebben we veertig jaar over gedaan. Wie weet komt het met alcohol ook zover. Nu is daar helemaal geen draagvlak voor en ik ben niet de eerste die dat gaat roepen.’
Wat roept u wel?
‘Wij zeggen: het zou goed zijn als je je een keer bewust bent van wanneer je drinkt en nadenkt over wat nu de logische momenten zijn waarop je drinkt. Ooit werd bijna alleen in het weekend gedronken, want dan werden verjaardagen gevierd. Nu zijn er zo veel drinkmomenten. Het wordt steeds normaler. Doorbreek die gewoonte. Koppel het los en ga niet drinken ook normaal vinden.’
‘Wij zeggen: het zou goed zijn als je je een keer bewust bent van wanneer je drinkt en nadenkt over wat nu de logische momenten zijn waarop je drinkt. Ooit werd bijna alleen in het weekend gedronken, want dan werden verjaardagen gevierd. Nu zijn er zo veel drinkmomenten. Het wordt steeds normaler. Doorbreek die gewoonte. Koppel het los en ga niet drinken ook normaal vinden.’
Waarin verschilt IkPas van eerdere campagnes?
‘We kijken wat het oplevert als je niet drinkt. Vroeger was het "Drank maakt meer kapot dan je lief is". Dan had je het alleen maar over de risico’s. Dat doen we niet meer, want zo krijg je de mensen niet mee. Het gaat om positieve ervaringen opdoen. Die breng je in kaart. Dat zijn de argumenten voor de actie, waarbij uiteindelijk de actie zelf het werk doet. We doen bijvoorbeeld slaaponderzoek of onderzoek naar alertheid. Mensen voelen zich fitter, zetten weer eens een persoonlijk recordje neer met hardlopen of vallen af. Sommigen hebben eindelijk weer eens een goed gesprek met hun partner. Allemaal winst.’
‘We kijken wat het oplevert als je niet drinkt. Vroeger was het "Drank maakt meer kapot dan je lief is". Dan had je het alleen maar over de risico’s. Dat doen we niet meer, want zo krijg je de mensen niet mee. Het gaat om positieve ervaringen opdoen. Die breng je in kaart. Dat zijn de argumenten voor de actie, waarbij uiteindelijk de actie zelf het werk doet. We doen bijvoorbeeld slaaponderzoek of onderzoek naar alertheid. Mensen voelen zich fitter, zetten weer eens een persoonlijk recordje neer met hardlopen of vallen af. Sommigen hebben eindelijk weer eens een goed gesprek met hun partner. Allemaal winst.’
‘Bij tachtig tot negentig procent van de deelnemers werkt het en dat niet iedereen het volhoudt is geen ramp. Men wordt toch bewuster.'
Op 1 januari begint weer een IkPas.
‘Klopt, als de Nederlandse versie van Dry January, maar IkPas is niet aan een specifieke maand gebonden. Er is ook een veertigdagenvariant in de vastentijd, maar een van onze doelstellingen is dat de naam zo bekend wordt dat mensen steeds makkelijker een IkPasje gaan doen, op elk willekeurig moment. Net zoiets als de Bob. Je alcoholgebruik op pauze zetten en dat kan het hele jaar. Het is niet definitief. Dat is mijn enige kritiekpunt op de benadering in Roes. Daar ligt de nadruk te veel op stoppen. Dat is niet onze manier.’
‘Klopt, als de Nederlandse versie van Dry January, maar IkPas is niet aan een specifieke maand gebonden. Er is ook een veertigdagenvariant in de vastentijd, maar een van onze doelstellingen is dat de naam zo bekend wordt dat mensen steeds makkelijker een IkPasje gaan doen, op elk willekeurig moment. Net zoiets als de Bob. Je alcoholgebruik op pauze zetten en dat kan het hele jaar. Het is niet definitief. Dat is mijn enige kritiekpunt op de benadering in Roes. Daar ligt de nadruk te veel op stoppen. Dat is niet onze manier.’
Want dan kun je falen.
‘Ja, en bovendien schrikt het af om mee te doen. Nu beginnen de meeste deelnemers aan IkPas uit een vaag niet-pluisgevoel. Zo van: laat ik het maar eens proberen. Uiteindelijk hebben ze allerlei positieve leerervaringen. Er zijn deelnemers die erachter komen dat ze beter slapen, afvallen of geld besparen. Dan wordt dat een nieuwe motivatie voor de toekomst. Je gaat een zoektocht aan met jezelf. Voor het eerst ervaar je de groepsdruk, maar ook zie je wat je er allemaal aan overhoudt. In Roes hoor je ook dat relaties verbeteren. Iemand vertelde mij dat hij een prettiger mens werd genoemd. Allemaal beloningen.’
‘Ja, en bovendien schrikt het af om mee te doen. Nu beginnen de meeste deelnemers aan IkPas uit een vaag niet-pluisgevoel. Zo van: laat ik het maar eens proberen. Uiteindelijk hebben ze allerlei positieve leerervaringen. Er zijn deelnemers die erachter komen dat ze beter slapen, afvallen of geld besparen. Dan wordt dat een nieuwe motivatie voor de toekomst. Je gaat een zoektocht aan met jezelf. Voor het eerst ervaar je de groepsdruk, maar ook zie je wat je er allemaal aan overhoudt. In Roes hoor je ook dat relaties verbeteren. Iemand vertelde mij dat hij een prettiger mens werd genoemd. Allemaal beloningen.’
Werkt het bij iedereen?
‘Bij tachtig tot negentig procent van de deelnemers werkt het en dat niet iedereen het volhoudt is geen ramp. Men wordt toch bewuster. 75 procent van de deelnemers houdt het een maand vol en tien procent gaat slechts één keer in de fout, dat hoort bij de leerervaring. Twee derde van de deelnemers drinkt een half jaar later nog steeds minder vaak en daardoor ook minder. Bovendien, degenen die IkPas niet helemaal afmaken gaan zien wat hun valkuilen zijn en blijven wel nadenken. Een jaar later doen veel mensen weer mee. Het wordt een jaarlijkse reset.’
‘Bij tachtig tot negentig procent van de deelnemers werkt het en dat niet iedereen het volhoudt is geen ramp. Men wordt toch bewuster. 75 procent van de deelnemers houdt het een maand vol en tien procent gaat slechts één keer in de fout, dat hoort bij de leerervaring. Twee derde van de deelnemers drinkt een half jaar later nog steeds minder vaak en daardoor ook minder. Bovendien, degenen die IkPas niet helemaal afmaken gaan zien wat hun valkuilen zijn en blijven wel nadenken. Een jaar later doen veel mensen weer mee. Het wordt een jaarlijkse reset.’
Doet u zelf ook een IkPasje?
‘Voor de achtste keer. De eerste keer dat ik stopte was in de maand voor de Zevenheuvelenloop, dat leek mij wel een mooie periode. Toen realiseerde ik me dat ik sinds mijn vijftiende jaar elk weekend alcohol had gedronken. Waar zijn we dan eigenlijk mee bezig’.
‘Voor de achtste keer. De eerste keer dat ik stopte was in de maand voor de Zevenheuvelenloop, dat leek mij wel een mooie periode. Toen realiseerde ik me dat ik sinds mijn vijftiende jaar elk weekend alcohol had gedronken. Waar zijn we dan eigenlijk mee bezig’.
Bij mij net zo. Ik sta nu achttien dagen droog. Valt reuze mee en niemand reageert negatief.
‘Vrienden die hoorden dat ik een maand niet dronk wilden hun visite vijf weken uitstellen. En wie cola drinkt wordt soms overgeslagen met een rondje.’
‘Vrienden die hoorden dat ik een maand niet dronk wilden hun visite vijf weken uitstellen. En wie cola drinkt wordt soms overgeslagen met een rondje.’
Gelukkig kun je van cola niet zo veel op.
‘Maar die coladrinker moet wel het rondje voor andere drinkers betalen.’
‘Maar die coladrinker moet wel het rondje voor andere drinkers betalen.’
U zit veertig jaar in dit vak. Welk drankmoment verbaast u het meest?
‘De congres- of conferentieborrel. Het is toch heel raar dat een conferentie op een doordeweekse dag om vijf uur moet worden afgesloten met een borrel? Hapje en drankje prima, maar maak het alcoholvrij. Het belangrijkste is bewust worden van je gewoontegedrag. Iedereen heeft dat. Ik maak bijvoorbeeld te veel sudoku's waardoor ik soms geen scripties nakijk en dat later moet inhalen.’
‘De congres- of conferentieborrel. Het is toch heel raar dat een conferentie op een doordeweekse dag om vijf uur moet worden afgesloten met een borrel? Hapje en drankje prima, maar maak het alcoholvrij. Het belangrijkste is bewust worden van je gewoontegedrag. Iedereen heeft dat. Ik maak bijvoorbeeld te veel sudoku's waardoor ik soms geen scripties nakijk en dat later moet inhalen.’
Autonomie.
‘Exact. Weer de keuze krijgen over eigen doen en laten.’
‘Exact. Weer de keuze krijgen over eigen doen en laten.’
Droog
©
VPRO Gids
Hugo Hoes
‘En dinsdag dan?’ vraagt mijn vrouw bezorgd nadat ik verteld heb dertig dagen geen alcohol te drinken. Oeps. Dan speelt Ajax tegen Chelsea en dat is een risicowedstrijd. Althans voor mij, want geen voetbal op televisie zonder chips en bier. Om te kijken wat er gebeurt laat ik in november alle alcohol staan. Dinsdagavond staat H. voor de deur. Met speciaalbier. Gezellig. Ik zeg dat ik niet meer drink. ‘Prima, wij wel,’ zegt H. Het is mijn vijfde ‘droge dag’ maar de sfeer voelt deze voetbalavond niet anders.
Die groepsfase van de Champions League kom ik dus nuchter ook wel door. In een VPRO-wandelgang vertel ik tegen collega J. over de stopmaand. ‘Doe ik elk jaar in mei, lastig hoor.’ Ik zeg dat het in november makkelijker is. ‘Een herfstbokbiertje is anders ook lekker, hoor.’ In het weekend gaan we uit. Dansen. Kan ook gewoon zonder alcohol, al voelt het vreemd om midden in de nacht broodnuchter thuis te komen. Een week later sta ik na afloop van Lazarus met een wiebelend kopje thee in de foyer van het DeLaMar. Voor het biertje tijdens het koken is helaas geen alternatief.
Op dag 21 verwelkomen we in het buurtrestaurant vrienden die een jaar in het buitenland waren. Als ik een cola light bestel gaan wat wenkbrauwen omhoog, verder is het geen echt onderwerp. Alleen de 23-jarige reageert. ‘Niet drinken? Doen veel mensen. Is toch hartstikke hip.’ Ik schrijf dit dinsdag 26 november, de slotweek. Die is met twee borrels, een Ajax-wedstrijd en een feest op de laatste zaterdag van de maand sociaal-(non)alcoholisch gezien het drukst.
Moet lukken, desnoods tot zaterdagnacht. Dan begint feestmaand december. In drieënhalve week is er niets gebeurd. Voor de zekerheid vraag ik mijn vrouw of zij verandering zag. ‘Je bent dezelfde aandachttrekker,’ luidt het ontnuchterende antwoord.
HUGO HOES
Wie onder begeleiding met IkPas wil meedoen, kan zich aanmelden op de website. Daar kun je persoonlijk advies krijgen, ervaringen uitwisselen, alcoholvrije recepten vinden en er is ook een webshop met gadgets. Gemeenten of bedrijven kunnen er terecht voor een IkPas-pakket om collectieve deelname te stimuleren en te ondersteunen. Samen pauze, gezellig.
Na afloop van 2Doc: Roes staan er medewerkers van Jellinek klaar om vragen van kijkers te beantwoorden. Meer daarover op vpro.nl/roes. Daar is ook te zien hoe het Leo de Boer en zijn lotgenoten nu vergaat en kun je je drankgebruik testen.
2Doc: Roes
NPO 2, Maandag 20.25-21.35 uur
NPO 2, Maandag 20.25-21.35 uur