De VS onder het mes

‘Interessant maar niet relevant,’ zo typeerde schrijver, journalist en televisiemaker David Simon (The Wire, Treme, The Deuce) Philip Roths boek The Plot Against America (2004) nadat hij het voor het eerst had gelezen. Toen een producent hem rond de herverkiezing van president Obama benaderde of hij een miniserie wilde maken van de roman, waarin niet Franklin D. Roosevelt, maar populist en Hitler-sympathisant Charles Lindbergh in 1940 de presidentsverkiezingen wint, bedankte hij dan ook vriendelijk.

Of vriendelijk, het ging op z’n David Simons – hij werd niet voor niets ooit de kwaadste man in de televisiewereld genoemd. In 2018 werd hij tijdelijk verbannen van Twitter, omdat hij tijdens een hoogoplopende discussie over opgepakte migrantenkinderen aan de grens zijn tegenstander een ‘dood door steenpuisten’ had toegewenst. Dus dat klonk zo: ‘Je bent gestoord. Het gaat juist de andere kant op met het land. Het boek is een leuk artefact, maar waarom zou iemand deze serie willen maken?’

Maar vier jaar later, na de verkiezingen van 2016, was alles anders. Toen was het Simon die zijn HBO-bazen aanmoedigde de rechten van Philip Roths roman te kopen. Als het niet voor hem was, dan voor iemand anders. Dit keer waren zij het die twijfels hadden. Series als The Man in the High Castle en The Handmaid’s Tale lieten ook al een dystopisch Amerika zien waarin bepaalde bevolkingsgroepen werden onderdrukt en ze vroegen zich af of er wel behoefte was aan nog zo’n verhaal. Maar hij hield vol en twee jaar later werd de miniserie, van de hand van Simon en zijn Wire-collega Ed Burns, officieel aangekondigd voor 2020.

Net als het boek draait de serie van zes afleveringen om de familie Levin. Een Joods arbeidersgezin, gemodelleerd naar Philip Roths eigen familie (in het boek heet het gezin ook Roth), dat in een nette buitenwijk van Newark, New Jersey woont: vader Herman (Morgan Spector), moeder Bess (Zoe Kazan), hun jonge zoons Sandy en Philip, tante Evelyn (Winona Ryder) en haar nieuwe liefde, rabbi Lionel Bengelsdorf (John Turturro).

Wanneer Charles Lindbergh – een nationale held nadat hij als eerste solovlieger een trans-Atlantische vlucht heeft gemaakt – in 1940 de presidentsverkiezingen wint met xenofobische retoriek en de belofte de VS buiten de oorlog in Europa te houden (‘America First!’), verandert het leven van de Levins in rap tempo. Ze worden plotseling niet meer gezien als ‘gewone’ Amerikanen, maar als ‘anders’.

Antisemitisme, hiervoor alleen op een verhulde manier aanwezig, wordt plots openlijk geuit. Iets wat akelig duidelijk wordt wanneer ze tijdens hun vakantie in Washington D.C. zonder aanleiding uit hun hotel worden gezet en Herman bij het Lincoln Monument door een keurige man met gleufhoed wordt uitgemaakt voor ‘Jood met een grote mond’. ‘Denk je dat iemand dat had gezegd als Roosevelt nog president was?’ vraagt hij zijn nog net niet huilende vrouw. ‘Mensen hadden dat nooit gedurfd!’

Veel uitspraken en gebeurtenissen in de serie doen denken aan het huidige Amerika, en dat is precies wat Simon zo aantrok in The Plot Against America. ‘Het is een Amerikaanse dystopie,’ zei hij tegen het Amerikaanse vakblad Variety over het boek. ‘En het was verrassend voorspellend in de manier waarop het een politicus presenteert die met een simpele boodschap weet in te spelen op de angsten en onderbuikgevoelens van veel Amerikanen.’

Dat hij het boek juist nu in een serie wilde vertalen, was uiteraard niet om te onderzoeken wat er was gebeurd wanneer Charles Lindbergh daadwerkelijk president was geworden. ‘Het is een allegorie op de tijd waarin we leven. Het gaat nu niet om Lindbergh, maar om Donald Trump. En de kwetsbaarste groep onder de immigranten zijn momenteel niet de Joden, maar mensen met een donkere huidskleur en moslims.’

Toch was het Philip Roth zelf die Simon ervoor waarschuwde om Lindbergh en Trump niet over één kam te scheren. In 2019 vertelde vertelde de televisiemaker op het New Yorker Festival dat de inmiddels overleden schrijver hem er tijdens een ontmoeting op had gewezen dat Lindbergh een Amerikaans icoon was dankzij zijn vlucht. ‘Hij beschikte over moed en kracht, eigenschappen die Trump als realityshowhost en mislukt casino-eigenaar ontbeerde. Desondanks slaagde Trump er toch in zichzelf te verkopen. Hij wilde voorkomen dat ik een Trumpist van Lindbergh zou maken.’

Simon vroeg Roth ook of hij een paar dingen mocht veranderen in het verhaal. Zo wilde hij naast Philip (de hoofdpersoon in het boek) ook andere familieleden volgen en het einde aanpassen, omdat een literair slot niet altijd werkt bij een serie. De schrijver herlas hierop de laatste vier pagina’s van zijn boek, sloeg het dicht en zei na een volgens Simon ondraaglijke stilte: ‘Het is nu jouw probleem.’

The Plot Against America is Simons zevende project voor HBO. Vrijwel al zijn series hebben een score hoger dan negentig procent op Rotten Tomatoes (de ‘minste’, Generation Kill, staat op 86 procent), wat opmerkelijk is voor iemand die niet direct ambitie had om voor televisie te schrijven. Waarschijnlijk was het ook nooit zover gekomen als hij niet overhoop had gelegen met de – op dat moment – nieuwe eigenaren van The Baltimore Sun, de krant waar hij in de vroege jaren tachtig als journalist begon.

Simon zegt dat hij de gave om andermans verhalen te vertellen dankt aan zijn tijd als politieverslaggever in Baltimore. In deze stad – waarvan de bevolking grotendeels bestaat uit Afro-Amerikanen – tref je een heel ander Amerika dan in de witte buitenwijken van Silver Spring, Maryland, waar hij opgroeide. ‘Ik realiseerde me dat ik moest leren luisteren naar mensen met een mij onbekende tongval – Afro-Amerikaanse jongeren, witte Ierse en Italiaanse agenten, zwarte agenten – en me hun kijk op de wereld eigen moest maken.’

Deze leerschool zorgde er uiteindelijk voor dat de televisiemaker de straattaal beter beheerste dan de piepjonge acteurs die zijn teksten moesten uitspreken. Het is een van de redenen dat The Wire twaalf jaar na het laatste seizoen nog altijd hoog wordt aangeslagen: de serie geldt als een van de meest geslaagde portretten van een Afro-Amerikaanse gemeenschap in een inner city.

Na The Wire, liet Simon zich inspireren door het boek Generation Kill voor de gelijknamige miniserie over een Amerikaanse elite-eenheid in Irak. In Treme keek hij in vier seizoenen naar de inwoners van New Orleans, die opkrabbelden – of niet – na orkaan Katrina. In 2015 gebruikte hij voor het indrukwekkende Show Me a Hero een ogenschijnlijk klein verhaal over sociale woningbouw in Yonkers om segregatie in de VS aan de kaak te stellen.

Vervolgens richtte zich hij met The Deuce op de professionalisering van de porno-industrie in de jaren zeventig – een sector die volgens Simon heeft bijgedragen aan de genderongelijkheid waar momenteel tegen wordt gestreden.

‘Pornografie heeft de manier waarop mannen en vrouwen naar elkaar kijken enorm beïnvloed,’ zei hij in 2017 tegen The Guardian. ‘Neem de vrouwenhaat tijdens de laatste verkiezingen of wat een willekeurige vrouwelijke commentator, essayist of publieke spreker allemaal over zich heen krijgt op sociale media, dan moet je wel concluderen dat pornografie het gedrag van mannen heeft veranderd. (…) Het is verbazingwekkend hoe algemeen het is, of ze nou veertien of zeventig zijn: als vrouwen een mening hebben, komt er van alles op hen af. Dan moet iets te maken hebben met het feit dat we porno de afgelopen vijftig jaar normaal zijn gaan vinden.’

In The Plot Against America ontleedt Simon opnieuw een deel van Amerika. Het past in de bibliotheek met verhalen over wie we zijn en wie we waren, zoals hij het in The New York Review of Books omschreef. ‘Ik blijf de maatschappij in stukjes snijden, elke keer neem ik een ander partje, in de hoop dat ik uiteindelijk een cake heb.’