Acht lezers over de tijdloze wereld van Tonke Dragt

‘Als jongetje van twaalf schreef ik Tonke Dragt een fanbrief nadat ik De brief voor de koning had gelezen. Ik stuurde een zelfgemaakte linoleumsnede mee van de Zwarte Ridder met het Witte Schild. Die wordt in het begin van het boek aangevallen en zegt dan tegen Tiuri: “Je mag mij niet wreken, je moet alleen mijn bode zijn.” Dat maakte zo’n indruk, dus die tekst staat in de linoleumsnede.

Een paar maanden later, op mijn allereerste schooldag op het gymnasium, zat ik aan mijn allereerste huiswerk toen mijn ouders riepen dat er telefoon voor me was: Tonke Dragt. Ik heb wel een uur met haar aan de lijn gehangen. We hadden het over de verfilming van De zevensprong, en dat ze zo graag wilde dat De brief voor de koning ook verfilmd zou worden, maar dat het veel te duur was om zo’n middeleeuws verhaal te verfilmen.

Ze vertelde ook dat er mensen waren die hun kind Tiuri hadden genoemd en dat ze die kinderen op hun verjaardag altijd een cadeautje stuurde.

Op een gegeven moment riepen mijn ouders: “Denk je eraan dat je je Latijn nog moet leren?” Toen ze dat 

‘Tonke Dragt is voor mij de moeder van de jeugdliteratuur, dus ik wilde graag een beeld van haar maken. Haar boeken heb ik als kind gelezen en nu herlees ik ze. Als ik een portret van een schrijver maak, lees ik eerst alle boeken omdat ik niet alleen de buitenkant, dus het fysieke, nodig heb, maar ook het werk. Dat zit dan in mij en ik hoop dat het zijn weg vindt naar het portret.

Een foto is een directe weergave, maar met brons kun je spelen. Ik moest kiezen in welke levensfase ik haar wilde portretteren, maar uiteindelijk is het Tonke zoals ze nu is geworden. Uiteraard wil ik het liefst dat ze poseert, maar dan zou ze uren moeten zitten. Dus nu ga ik en profil foto’s van haar maken. Zonder bril, zonder glimlach. Uit een profiellijn kun je als beeldhouwer de meeste gelijkenis halen. Zodra je glimlacht of spreekt, wordt het al moeilijker.

Ze vindt het ontzettend leuk en is zeer vereerd. We wonen vlak bij elkaar, dus binnenkort ga ik bij haar langs om foto’s te maken. Als het beeld af is, hoop ik dat het in het Literatuurmuseum te zien zal zijn, maar natuurlijk ga ik er eentje extra afgieten voor Tonke.’

‘Als wetenschapper geef ik onder meer colleges over het grensverkeer tussen jeugdliteratuur, verfilmingen en theaterbewerkingen. Vorig jaar heb ik in Duitsland op een driedaags symposium over het werk van Tonke Dragt een verhaal gehouden waarin ik haar plaatste in de context van de Nederlandse jeugdliteratuur na 1945. 

Ik was verrast dat Tonke Dragt zo leeft in Duitsland. Dat symposium stelde echt wat voor. Het ging om pittige academische teksten, zoals Duitsers dat kunnen.

Tonke Dragt liep in de jaren zeventig vooruit op een aantal ontwikkelingen die in de jaren tachtig gemeengoed werden. De brief voor de koning speelt zich af in een fantasiewereld, maar veel van haar andere werk balanceert op de grens tussen fantasie en werkelijkheid. In De zevensprong weet je bijvoorbeeld vaak niet in welke werkelijkheid je bent.

Ik herinner me een special van Vrij Nederland over Nederlandse klassiekers na 1945 waarin Carl Friedman De brief voor de koning en Geheimen van het Wilde Woud noemde. Voor haar waren dat boeken die niet een wereld, maar dé wereld openden. Het zijn tijdloze boeken met eeuwigheidswaarde.

Zelf heb ik De brief voor de koning als kind nooit gelezen, maar het is een boek dat kinderen ook nu nog vanaf de eerste pagina weet te pakken. Een klassiek verhaal over vriendschap en trouw. Daarom is het ongelofelijk dat ze van plan waren Piak er in die Netflixserie uit te laten. Dan vermink je het hele verhaal. Zonder Piak is Tiuri nergens.’

‘Mijn oudste zoon heb ik De brief voor de koning en Geheimen van het Wilde Woud voorgelezen. Daarover heb ik een verhaal geschreven in mijn laatste bundel, Nederzettingen. Het is geen aanbeveling als ik zeg dat ik een boek vroeger ook heb gelezen, daarom vertel ik dat nooit aan het begin, maar pas als we al halverwege zijn.

Als ik terugdenk aan de boeken waar ik als kind het meest van hield, zijn dat De gebroeders Leeuwenhart, Ronja de roversdochter en De brief voor de koning. Boeken die dicht tegen fantasy aanleunen, met veel natuur. Verhalen die zich in een nieuwe wereld afspelen.

De boeken van Tonke Dragt zijn heel zintuiglijk geschreven. Ze geeft eigenlijk heel weinig informatie over de personages. Die verzin je er als kind gewoon zelf bij. De tekeningen vind ik trouwens ook heel mooi. Die benadrukken de nietigheid van de figuurtjes.

Ze maakt echt gebruik van archetypen, zoals in sprookjes ook gebeurt: de wijze koning, de dwaas die toch verstandige dingen zegt. Wat ik ook mooi vind, is de rol van geheimen. Die worden niet altijd opgelost. Het leven draagt geheimen in zich. Sommige dingen zul je nooit weten, je raakt er soms hooguit aan.’

‘Samen met Jaap Friso heb ik Tonke onlangs geïnterviewd voor De grote vriendelijke podcast, naar aanleiding van de Netflixverfilming. Ze wilde graag meedoen, op voorwaarde dat het gesprek vooral zou gaan over Torenhoog, mijlenbreed en Ogen van tijgers. Die podcast staat nu ruim een maand online en we krijgen nog elke dag reacties. Zoals die van een vrouw die haar zoon Tiuri had genoemd, maar dat uitsprak als “Tiejoerie”. Tonke is daar niet streng in, maar zij zegt “Tiuuuuri”.

Het is bijzonder om te merken hoeveel haar boeken hebben betekend. Paulien Cornelisse heeft Ogen van tijgers bijvoorbeeld dertig keer gelezen en Ionica Smeets schreef onlangs in een column over haar obsessie met De torens van februari.

Tonke is erg verguld met alle aandacht, al gaat een deel ook langs haar heen. Dat er mensen over de hele wereld twitteren over Tonke Dragt krijgt ze in het verzorgingstehuis niet echt mee. Ze heeft nooit internet gehad dus sociale media zijn voor haar heel abstract. Wij hebben de reacties voor haar geprint.

Van die woeste trailer voor de serie schrok ik wel een beetje. Ik herinner me uit De brief voor de koning juist een heel kalme sfeer, dat eindeloze rondsjokken door het woud en hoe Tiuri en Piak over die bergen heen moesten zien te komen.’

Laura Watkinson (vertaler)

‘De brief voor de koning is een van de eerste boeken die ik in het Nederlands heb gelezen. Direct daarna las ik Geheimen van het Wilde Woud. Ik heb geen idee waarom het boek niet al in de jaren zestig is vertaald. Misschien vonden uitgevers het te dik. De Engelse boekenwereld was lang een beetje moeilijk wat vertalingen betreft. Toen mijn vertaling in 2014 verscheen, kreeg die gelijk veel mooie recensies.

De setting is een typisch middeleeuwse, Europese omgeving, maar volgens mij is het verhaal toch heel universeel dankzij het personage Tiuri en zijn sterke karakter. Iedereen bewondert hem en begrijpt het dilemma van zijn situatie. Maar ik heb ook een zwak voor Piak, en voor Lavinia.’

‘Ik heb De brief voor de koning gelezen toen ik een jaar of veertien, vijftien was. Later heb ik het in het Nederlands gelezen. Voor de conferentie over Tonke Dragt was ik gevraagd vanwege mijn kennis van de middeleeuwse literatuur. In het boek komen ridders, kastelen, monniken en zwaarden voor. Alleen de pest en heksen ontbreken, anders had je alle middeleeuwse clichés bij elkaar gehad.

Tonke Dragt heeft een eigen wereld gecreëerd, die geen enkele relatie met de historische werkelijkheid heeft. Waarom heeft ze die landen anders Unauwen en Dagonaut genoemd? In feite zijn die middeleeuwse elementen voor het verhaal niet nodig. Het verhaal draait om informatie en hoe je daarmee omgaat. Welke informatie klopt en welke niet? Wie is te vertrouwen? Tiuri is een soort diplomaat.

In de eerste scène, misschien wel de krachtigste die ze ooit heeft geschreven, moet hij een nacht zwijgend in de kapel doorbrengen voordat hij tot ridder wordt geslagen. Dan hoort hij iemand roepen, maar hij mag niet antwoorden. Hij riskeert alles als hij antwoordt. Dan zegt hij: “Hoe kan ik u helpen?” Dat is natuurlijk de ultieme riddervraag. Het maakt niet uit of dat historisch is, het werkt wel.’

‘Als mensen het boek kennen, reageren ze meteen enthousiast als ze mijn naam horen: o, dat is een van mijn lievelingsboeken! Als ze het niet kennen, proberen ze te raden waar mijn naam vandaan komt. Ik heb echt alle landen voorbij horen komen, van Finland tot Japan. Daar hebben ze dan hele theorieën bij. Maar Tonke heeft het gewoon zelf bedacht. Ik spreek het zelf uit als “Ti-joeri”, maar veel mensen maken er “Tjoeri” van.

Mijn ouders hebben al heel vroeg geprobeerd mij het boek voor te lezen, maar we kwamen nooit door het eerste hoofdstuk met die kapel heen, omdat ik dat veel te eng vond. In mijn herinnering hebben ze het wel tien keer geprobeerd, al zal dat wel overdreven zijn. Uiteindelijk heb ik het natuurlijk vaak gelezen, al vind ik Geheimen van het Wilde Woud eigenlijk nog vetter. Je vergeet dat het kinderboeken zijn, net als bij Harry Potter. 

Ik hoop echt dat iedereen die de serie kijkt straks ook het boek gaat lezen. Want die serie kan natuurlijk nooit zo goed zijn als het boek.’