De verzuilde stad

Hoe begon deze verzuiling?
Jeroen Oosterwal: ‘Het begon ermee dat de gemeente Den Haag nieuw reclamebeleid ontwikkelde voor de openbare ruimte: minder, kwalitatief beter en passend in de omgeving. Vooral in de historische binnenstad is dat belangrijk. Dat beleidsvoorstel is ergens gepubliceerd, maar dat is bijna iedereen ontgaan. Daar zijn vrijwel geen reacties op gekomen. Vervolgens is het vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders en naar de gemeenteraad gestuurd.’

Een normaal democratisch traject.
‘Met dat proces is op zich niet veel mis. Behalve dat ze in de beleidsvoorbereiding de bewoners er beter bij hadden moeten betrekken. Er is nog iets anders misgegaan. Dit nieuwe beleid ging in op 1 januari 2018, maar is pas in september geagendeerd in de gemeenteraad. Vanwege de gemeenteraadsverkiezingen dat jaar was dat uitgesteld tot het nieuwe bestuur er zat. Ook dat is nog best begrijpelijk.’

Maar…
‘In de tussentijd waren er twee dingen die parellel liepen. Enerzijds het vaststellen van nieuw reclamebeleid, anderzijds de aanbesteding om een nieuwe exploitant te vinden voor de buitenreclame. Dit laatste was al in 2017 gestart en gewonnen door reclame-exploitant JCDecaux. Voor alle buitenreclame: van abri tot mupi, de mobilier urbain pour l'information. Dat woord mupi vind ik nog steeds lastig, omdat het door JCDecaux is bedacht. Ik noem het liever reclamezuil.’

Het is toch gewoon ingeburgerd?
‘Ja, maar het is een beetje een merknaam. Enfin. De afdeling die is belast met de aanbesteding moet drie miljoen euro per jaar binnenhalen. Dat doen ze door de buitenruimte te verkopen, zodat exploitanten die weer kunnen doorverkopen. De exacte bedragen zijn nooit echt duidelijk geworden, maar abri’s leveren het meest op. Bij de zuilen gaat het om ongeveer acht ton per jaar en JCDecaux verdient daar natuurlijk veel meer aan. Van die aanbesteding hoorden wij als vereniging pas nadat een bewoner had ontdekt dat er een vergunning was aangevraagd voor een zuil in het historische centrum. Toen zijn we er ingedoken en gaandeweg kwamen we erachter dat voor ongeveer negentig van die dingen een vergunning was aangevraagd, waarvan een groot aantal in de binnenstad.’

En toen?
‘We zijn onder meer politieke partijen gaan benaderen en ook heb ik ingesproken tijdens de raadsvergadering. Partijen schrokken dat er eerst een aanbesteding was geweest en dat pas daarna beleid was vastgesteld. Iedereen vond het gek maar het bleef een voldongen feit.

Toenmalig wethouder Richard de Mos was er zelf ook niet blij mee, maar er lag een contract en als de gemeente daar onderuit zou willen, ging dat heel veel geld kosten. Ongetwijfeld had JCDecaux dan een flinke schadeclaim ingediend, vast veel hoger dan de paar ton die ze betaald hadden.’

Omdat ze in hun recht staan.
‘Ik ben geen jurist, maar de contracten zijn wel zodanig dat de gemeente er niet onderuit kan. De Mos erkende dat het niet goed is gegaan en heeft het boetekleed aangetrokken. Vervolgens rest alleen nog bezwaar maken tegen vergunningen nadat ze verleend zijn. Samen met andere bewonersverenigingen is uiteindelijk tegen zestien zuilen bezwaar gemaakt. Een ondernemer had er zelfs een op zijn terras gekregen.’

Volgens de gemeente is het aantal reclameborden juist enorm afgenomen.
‘In het oude beleid ging het om 210 reclameborden van verschillende omvang, nu om negentig grote. Dat is een afname, maar juist op de drukke, aantrekkelijk plekken in de binnenstad zijn er meer gekomen. Hoe en door wie die locaties bepaald zijn, is volstrekt onduidelijk en hebben we via de Wob [Wet openbaarheid van bestuur, red.] proberen te achterhalen. Dat is niet gelukt. Alles in het bestuurlijke traject is vastgelegd, ik heb een enorm dik dossier, alleen dat ene besluit is niet op papier gezet. Er is een vergadering geweest waarin de locatielijsten zijn opgesteld. Wie daarbij aanwezig waren en hoe er gekozen is, weten we niet. Er moeten mensen bij elkaar hebben gezeten om die plekken op een kaart in te tekenen.’

Tenzij de gemeente kaart plus locatielijst gekregen heeft.
‘Ik ga niet speculeren, heb je niks aan, maar het is onbevredigend. Het verlenen van de vergunningen is ook heel slordig verlopen. Sommigen zijn verleend voor zuilen die op een andere plek kwamen en vergunningen voor digitale en analoge zuilen zijn verwisseld. Tegen verschillende exemplaren hebben we met succes bezwaar kunnen maken, bijvoorbeeld vanwege verkeersveiligheid. Maar meestal was de reactie: de zuil staat hartstikke in de weg, maar na een paar jaar merk je het niet meer.’

Wen er maar aan.
‘Een heel slecht argument. Die zuilen zijn drie meter hoog, je kunt ze niet over het hoofd zien. En al baalden we van wat de gemeente heeft gedaan, het mag: de vergunningen zijn van permanent in tijdelijk veranderd.’

Dat klinkt als een overwinning.
‘Helemaal niet, want daarmee maakt de gemeente het zich alleen maar makkelijker. Een juridisch trucje. Bij een tijdelijke vergunning hoef je namelijk niet te toetsen aan de redelijke eisen van welstand. Tijdelijk is in dit geval acht jaar. Het is spelregels veranderen tijdens het spel. De buitenruimte is van iedereen. Niet van de gemeente, die is daar alleen de hoeder van.’

Wat is er eigenlijk mis met buitenreclame?
‘Het is vervuiling en verrommeling van de buitenruimte ten koste van de leefbaarheid. Vooral de binnenstad is al erg vol. Wij hebben gepleit voor meer groen, zoals in reclamevrij Grenoble. Daarnaast willen veel mensen in de openbare ruimte niet geconfronteerd worden met reclame. Het is een enorme inbreuk op… bijna op je privacy. Vooral die digitale schermen zijn nogal in your face, pats! Ongeacht de inhoud. Ik kan het wel gek vinden dat Coca-Cola er adverteert, terwijl suiker slecht is, maar dat is meer een maatschappelijk iets.

Je kunt er niet omheen, om die zuilen. Waarom wil je dit? De gemeente zegt: we kunnen er ook berichten opzetten voor bewoners en toeristen. Het is meer van: we doen het al honderd jaar. Ik heb in het hele proces niemand gesproken die het mooi vindt of er blij mee is. Geen bewoner zal protesteren als ze worden weggehaald. Lokale ondernemers zijn ook niet blij met zo’n ding vol reclame voor grote winkelketens voor hun winkel. De buitenruimte wordt in de uitverkoop gedaan. Het uitgangspunt is dat reclame goed is voor de stad, omdat het inkomsten genereert. Mij als bewoner levert het niets op.’

Hebben jullie ook actie op straat gevoerd?
‘Er is een digitale zuil op de Herengracht ingepakt met een oud dekbedovertrek. Die stond recht voor een zebrapad en bovendien was daar niet de juiste vergunning voor verleend. Nadat wij een handhavingsverzoek hebben gedaan, is die verwijderd.’

Geen hardere acties?
‘Nee, dat was de enige ludieke actie, ook omdat die zuil echt gevaarlijk was. We zijn keurige burgers die zoiets proberen via de media en de politiek. Geen wilde acties met spuitbussen of pogingen om de zuilen uit te zetten. In Den Haag is men heel netjes. Na een tijdje zag je ook berusting bij alle bewonersverenigingen.’

Ze zijn niet zo omstreden geworden dat partijen er niet op willen adverteren?
‘Tijdens verkiezingen zag je er posters op van partijen, waaronder D66, die in de gemeenteraad zeiden er niet blij mee te zijn. Best gek. Dat zal dan wel een landelijke campagne zijn geweest.’

Ik bedoelde niet specifiek politieke partijen, maar adverteerders.
‘Oh. Wij hebben de middelen niet, anders hadden we er zelf de boodschap op geplaatst dat we die dingen niet willen hebben.’

U bent ongewild deskundig geworden.
‘Inmiddels ben ik er wel klaar mee.’