Zin om te betalen

Rijke mensen en rijke bedrijven betalen veel te weinig belasting, waardoor de publieke sector uitholt, zo is zondag te zien in de VPRO Tegenlicht-aflevering ‘Kijken naar de rijken’. Journalist en activist Anand Giridharadas houdt daarin een gloedvol betoog om de wereldwijde elite meer belasting te laten betalen. Giridharadas schreef de bestseller Winners Take All, waarin hij laat zien hoe de elite liefdadigheid misbruikt als machtsmiddel en als manier om nog minder belasting te hoeven betalen. Net als zijn Nederlandse strijdmakker Rutger Bregman (‘Taxes, taxes, taxes, and all the rest is bullshit!’) is Giridharadas er niet vies van om op conferenties van de superrijken de knuppel in het hoenderhok te gooien. Maar de hypocrisie en de megalomanie die hij aankaart bij de toplaag is niet bepaald makkelijk te bestrijden. 

Gelukkig blijken er ook rijken te bestaan die het helemaal met Giridharadas en de zijnen eens zijn. In de Verenigde Staten is sinds 2010 Patriotic Millionaires actief, een organisatie die strijdt voor hogere belastingtarieven voor de eigen leden. Ook zetten deze miljonairs zich in voor een hoger minimumloon en meer politieke invloed voor niet-rijken. De voorzitter is Morris Pearl (1960). Voor hij bij de Patriotic Millionaires kwam, werkte hij op Wall Street en was hij manager bij BlackRock: een van de grootste vermogensbeheerders ter wereld. De VPRO Gids belde hem voor een interview.

Waarom wilt u meer belasting betalen? Niet veel mensen zullen die wens met u delen…
Pearl: ‘Het klinkt misschien alsof ik mezelf in de vingers snijd, maar een hoger belastingtarief is op de lange termijn wel degelijk in mijn eigen belang. Want ik wil dat mijn kinderen en kleinkinderen opgroeien in een Amerika zoals ik dat in mijn jeugd gekend heb: een land vol mogelijkheden. De kant die we nu opgaan, met een handjevol zeer rijke mensen en een heleboel arme mensen, is een verkeerde. Mensen raken aan de drugs, mensen geven de moed op. En als mensen geen hoop meer hebben, willen ze niet meer meedoen aan de samenleving. Terwijl die samenleving afhankelijk is van meewerkende burgers. Maar als je als burger ziet dat je kinderen het alleen maar slechter krijgen, als je te horen krijgt: we hebben nieuwe regels, jij en je kinderen en je kleinkinderen blijven voor altijd arm. Ja, wat dan? Kijk naar de geschiedenis: van de Franse Revolutie tot de apartheid in Zuid-Afrika, bij grote ongelijkheid loopt het uit op geweld. Die kant moeten we niet op.’

Waarom besloot u te stoppen bij BlackRock en fulltime voor Patriotic Millionaires te gaan werken?
‘Ik vond op een gegeven moment dat ik wel genoeg had gedaan voor de aandeelhouders van BlackRock. Niet dat ik spijt heb van die baan, ik deed daar niets verkeerds. Maar ik wilde wel iets anders: de wereld echt veranderen. Dat realiseerde ik me des te meer toen ik in de zomer van 2013 bij een IMF-meeting in Athene was tijdens de staatsschuldencrisis, en ik de straten vol zag stromen met demonstrerende Grieken. Patriotic Millionaires sprak me meteen aan: een kleine groep, die op een nieuwe manier tegen ongelijkheid strijdt. Nu fiets ik dagelijks naar mijn werk, om bijvoorbeeld te praten met politici en met journalisten. Ik doe onderzoek en schrijf stukken. Gisteren heb ik ook nog gesproken op een vakbondsbijeenkomst.’

Hoe kan het dat de Amerikaanse belastingtarieven nu veel lager zijn dan in uw jeugd? In 1960 was het hoogste belastingtarief zelfs 91 procent.
‘En sinds Trumps laatste belastingverlaging voor de rijken betaal ik nog maar twintig procent… Tja, vanaf de jaren tachtig raakte hier in de Verenigde Staten hele idee van de overheid als collectief uit de gratie, iedereen moest maar voor zichzelf zorgen. Ik zat als kind bijvoorbeeld op een openbare school, waar zowel rijke als arme kinderen naartoe gingen. Nu sturen rijke Amerikanen hun kinderen absoluut niet meer naar zulke scholen, waardoor ze er ook geen belasting meer voor willen betalen, want het raakt hen toch niet.

Samen geld bij elkaar leggen voor de gemeenschap is hier sinds de jaren tachtig gedemoniseerd als “socialisme”, een besmet begrip. Terwijl, als je Amerikanen vraagt of iedereen toegang zou moeten hebben tot goede zorg en tot goed onderwijs, dan vinden ze van wel. Ze zijn dus eigenlijk alleen tegen het woord socialisme. Maar ja, Amerikanen hebben zo lang geleerd dat belastingen heffen evil is. Dat narratief willen we met Patriotic Millionaires graag veranderen.’

Lukt dat wel een beetje, als u nu zelfs minder belasting betaalt dan tien jaar terug?
‘Ik denk wel dat er schot in de zaak zit. Een progressief belastingstelsel en het invoeren van vermogensbelasting werden hier een paar jaar geleden nog gezien als wilde, radicale ideeën – tegenwoordig zijn ze gewoon onderdeel van het publieke debat. Alle prominente Democratische presidentskandidaten zeggen dat ze de belastingen voor de rijken willen verhogen, dat was vorige verkiezingen echt nog niet zo. Ik denk dat er verandering in de lucht hangt, ik hoop het in elk geval. Voor welke kandidaat ik ben? Ik ben voor grote, meeslepende ideeën en veel verandering, dus voor Bernie Sanders. Maar elke Democraat die aan de macht komt is wat mij betreft prima.’

U zou bij gebrek aan een hoger belastingtarief ook vrijwillig geld kunnen overmaken naar de overheid.
‘Dat lost niets op. We hebben bij Patriotic Millionaires zo’n tweehonderd leden, als die allemaal wat overmaken is er nog niets verbeterd aan de enorme ongelijkheid hier in Amerika. Die ongelijkheid is het probleem, niet zozeer dat de overheid te weinig geld heeft.’

Hoe kijkt u aan tegen liefdadigheid? De superrijken betalen liever tien miljoen aan een goed doel dan dan vijf miljoen aan de belastingdienst, stelt Anand Giridharadas in zijn boek Winners Take All.
‘Ik heb er geen moeite mee als rijke mensen geld bij elkaar leggen voor een nieuw museum of een nieuwe concertzaal; ga je gang, laat je naam graveren naast de ingang, leef je uit. Liefdadigheid kan alleen nooit de plaats innemen van collectieve investeringen zoals de overheid die hoort te doen. Want daar moeten we met zijn allen over kunnen beslissen via gekozen vertegenwoordigers. En hoeveel geld iemand ook uitgeeft aan filantropie, hij of zij hoort precies dezelfde belastingen te betalen als ieder ander. We hebben wegen nodig, riolen, bruggen, scholen. Filantropie kan en mag dat niet allemaal opvangen.’

Met welk belastingtarief zou u tevreden zijn?
‘Ik streef niet zozeer naar een bepaald tarief, als wel naar een stelsel waarin rijke mensen een hoger percentage betalen dan armere mensen. Op dit moment is het in Amerika omgekeerd, mensen die werken voor hun geld betalen relatief meer belasting dan mensen die leven van investeringen. Dat is rampzalig: het maakt de rijken rijker, en is heel duur voor alle andere mensen. Er moet een progressief, oplopend stelsel komen. We streven heus niet naar nivellering, maar de kloof tussen rijk en arm is nu veel en veel te groot.’

Tot slot: klopt het dat jullie naam, Patriotic Millionaires, niet in goede aarde valt bij jullie leden?
‘Ja, veel leden vinden het opschepperig klinken: hé, kijk mij, ik ben miljonair! Maar de naam is ook provocatief bedoeld. Natuurlijk bellen er allerlei mensen op die geld van ons willen – wat we dus niet geven. De naam werkt goed in de pers, en het helpt ook om politici te ontmoeten. Want kom op, wie wil er nou niet afspreken met een patriottistische miljonair?’