Onder professoren

Je zou bijna gaan denken dat wetenschapsjournalisten overbodig zijn. Leuk hoor, al die artikelen en gesprekken waarin de nieuwste bevindingen begrijpelijk worden gemaakt voor een breder publiek, maar is het niet veel leuker om mee te luisteren naar de gesprekken die wetenschappers onderling voeren? De intellectuele onlinesalon Edge pionierde in de jaren negentig al met dit idee vanuit de gedachte: als je de grenzen van kennis wilt verkennen, moet je de briljantste denkers bijeenbrengen zodat ze elkaar de vragen kunnen stellen die ze zichzelf stellen. En wij, het publiek, mochten lekker meekijken. Een beetje alsof je je favoriete muzikanten met elkaar zag jammen.

Met de opkomst van de podcast zet deze aanpak de laatste jaren verder door. Wetenschappers nodigen elkaar uit om over de grootste vragen van het moment te praten, zowel binnen als buiten hun eigen vakgebied. En waar de gemiddelde journalist in zo’n gesprek regelmatig even rustig aan doet en samenvat om het publiek aan boord te houden, schakelen de wetenschappers onder elkaar juist doorlopend een tandje bij, op jacht naar nieuwe ideeën en onderbelichte ontdekkingen. Hoe verder out of the box, hoe beter.

Neem bijvoorbeeld het gesprek dan natuurkundige Lawrence Krauss onlangs voerde met geneticus George Church in The Origins Podcast. In hoog tempo razen ze langs de creatie van leven, het verslaan van ouderdom en het oplossen van het klimaatprobleem. Dat kun je moeiteloos doen met iemand als Church, een paar jaar geleden nog te gast in The Mind of the Universe en een van de grondleggers van de synthetische biologie. Dat vakgebied houdt zich bezig met het veranderen en maken van levende cellen, onder meer met behulp van genetische manipulatie. Al snel wordt duidelijk dat hij een mateloos vertrouwen in technologie heeft. ‘Tussen technologische revoluties heb je mensen die de pionnen verplaatsen en doen alsof ze de macht hebben, maar het draait in werkelijkheid om de technologische revoluties.’

Zonder terughoudendheid gaan de heren los op een contra-intuïtieve oplossing voor het klimaatprobleem: het maken van biologische, niet-afbreekbare plastics. Die bestaan namelijk uit ketens van koolstof, en zolang die in het plastic zitten kunnen ze niet als broeikasgas in de atmosfeer terechtkomen. Je wilt ze dus juist niet afbreken. Maak er liever een nieuw eiland van, of een brug tussen continenten, fantaseert Church vrolijk verder. En die plastics worden in de toekomst ook nog eens zo slim als de huidige generatie computers.

Beetje vergezocht? Wat dacht je dan van zijn idee om de uitgestorven mammoet opnieuw leven in te blazen door olifanten van mammoet-DNA te voorzien? Voor het klimaat, wel te verstaan. Want die kolossen liepen vroeger over de toendra’s, die meer CO2 opslaan dan de rest van het aardoppervlak samen. Laat je mammoeten weer over de toendra’s lopen, dan stampen ze de grond aan, zodat de permafrost minder snel ontdooit en de kans een stuk kleiner wordt dat het zware broeikasgas methaan vrijkomt.

Of luister naar de meer dan twee uur durende broedertwist tussen bioloog Bret en wiskundige Eric Weinstein in de DarkHorse Podcast, waarin weer een heel ander register wordt aangesproken. Het gesprek blijft al die tijd spannend omdat Eric de jongere Bret wil behoeden voor zelfonderschatting – ‘Je relativeert je talent, ik word er doodziek van’ – maar het is de wetenschap die je werkelijk aan de speaker kluistert. Want de jongere Weinstein blijkt als student al een spectaculaire ontdekking te hebben gedaan die de betrouwbaarheid van stapels medisch onderzoek mogelijk ondergraaft. Desondanks – of misschien wel juist daarom – heeft hij de grootste moeite zijn bevindingen gepubliceerd te krijgen. Welk onderzoek? Zijn onderzoek naar de telomeren van laboratoriummuizen. Telomeren zijn de uiteinden van chromosomen, een beetje zoals de plastic dopjes aan het uiteinde van je schoenveters. Naarmate een dier ouder wordt, worden die dopjes korter en neemt de kans op schade, en daarmee ouderdomskwalen, toe.

Het viel Bret Weinstein op dat de telomeren van laboratoriummuizen langer waren dan die van wilde muizen, waarschijnlijk doordat ze gefokt zijn in gevangenschap, zonder natuurlijke vijanden. Een belangrijke ontdekking, omdat muizen gebruikt worden in talloze onderzoeken naar geneesmiddelen en andere medische behandelingen. De grote vraag wordt dan hoe betrouwbaar die onderzoeken zijn. Misschien zijn de labmuizen wel veel beter bestand tegen bepaalde behandelingen dan wilde muizen. Of mensen.

Het zijn twee voorbeelden van talloze gesprekken tussen wetenschappers die het podcastuniversum inmiddels bevat. Gesprekken die de nieuwsgierigheid en gedrevenheid van de wetenschappers vaak op de luisteraar doen overslaan. Maar ook gesprekken die je vaak achterlaten met talloze vragen. En dan vind je na enig gegoogel al snel informatie die een journalist zonder twijfel aan deze gesprekken zou hebben toegevoegd. Want zou het niet goed zijn om even te weten dat Lawrence Krauss onlangs uit zijn universitaire functie is ontzet wegens grensoverschrijdend gedrag? Dat George Church zijn excuses moest aanbieden omdat hij net iets te innige banden had met investeerder Jeffrey Epstein? En in het gesprek tussen Bret en Eric Weinstein zou enige hoor en wederhoor wel op zijn plaats zijn geweest, want een tegenwerkende collega wordt met naam en toenaam genoemd. Goed, ze nodigen haar uit om langs te komen in de podcast, maar dat is nadat ze in diezelfde podcast met de grond gelijk is gemaakt.

Misschien schuilt een deel van de aantrekkingskracht van dit soort wetenschapperspodcasts er wel in dat ze je min of meer dwingen om zelf wetenschap te gaan bedrijven. Je krijgt een paar spectaculaire hypothesen aangereikt, waarvan je op basis van de vaak indrukwekkende cv’s van de afzenders kunt aannemen dat ze niet zomaar uit de lucht zijn gegrepen. Of ze ook daadwerkelijk hout snijden en stand houden, dat zul je zelf uit moeten zoeken. Maar je krijgt wel een ongecensureerd kijkje in het hoofd van wetenschappers, inclusief alle wilde speculatie, hoop en kinnesinne.