Ouder en eenzamer

Marijke Schonewille (52): ‘Het zou zo makkelijk zijn om contact te houden met de mensen die opgesloten zitten in verpleeghuizen, werd er gezegd, met alle moderne communicatiemiddelen. Maar niemand van negentigplus die ik ken heeft een iPhone of iPad. En dan nog. Miep, geboren in 1927, ziet slecht en kan met haar gevoelloze vingertoppen de toetsen niet goed bedienen. Met haar heb ik getelefoneerd, terwijl er een drone voor haar balkon hing. Een zorgmedewerkster was zo aardig om een keer naar Jan Carel toe te gaan met haar eigen telefoon, zodat hij en ik konden facetimen, maar daarna werd zij door de leiding teruggefloten – voor zulke dingen was geen tijd. Met Hetty, zij is ook van 1927, ben ik drie dagen bezig geweest om te kunnen beeldbellen: “Druk nu op het plusje.” Dat ging dan fout, waarna ze de code was vergeten om in te loggen en we weer van voren af aan moesten beginnen. Luda, net tachtig, kon ik uiteindelijk via Facebook spreken. Al met al was het dus een heel gedoe om voor elkaar te krijgen dat we elkaar konden blijven zien. En dat ik kon blijven filmen.’

In de lente van 2019 was van Schonewilles hand de serie Uitgewoond te zien, eerst op internet en vervolgens ook op televisie. Voor de acht afleveringen van ruim een kwartier volgde ze, gedurende bijna een jaar via de camera op haar telefoon, een paar bewoners van het Amsterdamse verpleeghuis De Drie Hoven. Dat moest sluiten; het lot dat 800 van de 2000 Nederlandse verpleeghuizen zal treffen. Een gevolg van het kabinetsbeleid dat bepaalt dat ouderen voortaan langer thuis moeten blijven wonen.

Door die politiek worden bijvoorbeeld negentigplussers en zelfs mensen van boven de honderd gedwongen te verhuizen. Schonewille wilde de impact van zo’n verandering op die leeftijd laten zien aan de hand van een vriend(inn)engroep in De Drie Hoven. Extra schrijnend: die viel uit elkaar, doordat niet iedereen naar hetzelfde nieuwe adres kon.

Vooral via sociale media stroomden de reacties binnen; veel kijkers wisten niet dat zoiets als dit überhaupt gebeurde. Bovendien zie je zelden (zulke) oude mensen op televisie, een waarde op zich.

Schonewille raakte toen ze als student Theaterwetenschappen zes jaar lang een baantje in de thuiszorg had gefascineerd door bejaarden. Na haar veertigste specialiseerde ze zich als klinisch psycholoog in ouderenpsychologie. Ze wilde graag een vervolg op Uitgewoond maken – hoe redden degenen die nog leven zich op hun nieuwe plek? Want van de oorspronkelijk gevolgde bewoners van De Drie Hoven zijn Mien, Corrie en Anton inmiddels overleden.

‘Ik had met iedereen contact gehouden en kwam ook regelmatig langs zonder te filmen,’ vertelt Schonewille. ‘Er stonden een paar bijzondere dingen te gebeuren, zoals een kranslegging in de Haagse Kloosterkerk ter herdenking van de Slag in de Javazee, waar Jan Carel, geboren in 1923, voor uitgenodigd was. Verder stelde 50Plus naar aanleiding van Uitgewoond Kamervragen en zouden we met een busje naar het debat in de Tweede Kamer gaan. Iedereen die meedeed aan de serie was er trots op dit verhaal te hebben kunnen vertellen en men hoopte dat de leiding van andere verpleeghuizen niet dezelfde fouten zou maken. Later volgde er bij Suze en Miep teleurstelling, toen alles een beetje doodgebloed leek, onder meer door het uiteenvallen van 50Plus en later de komst van corona: “Wat is er nu bereikt?”’

Besloten werd om het idee voor de vervolgreeks los te laten en over te stappen op het maken van een documentaire – Uitgewoond: Achter gesloten deuren. Die toont wat er nu gebeurt met de eenzame bejaarden die geen bezoek meer mogen ontvangen. Wat maken zij door, hoe beleven ze dit? Terwijl de meeste media-aandacht naar de intensive cares en artsenposten ging, zag bijvoorbeeld Miep tot haar verbazing dat om haar heen, anders dan op tv, niemand handschoenen, mondkapjes of witte pakken droeg.

‘Verpleeghuizen bungelen onderaan in de hiërarchie van de zorg. Daar waar je overal te horen kreeg: blijf thuis met griepklachten, moest zorgpersoneel juist aan het werk blijven. Onbeschermd. Ik heb van niemand getallen gekregen van het aantal besmettingen en overledenen. Het personeel mag niks zeggen, de cliëntenraad wilde de locatiemanager niet lastigvallen met vragen daarover, organisaties zelf verstrekken geen informatie. In de film hoor je alleen een paar cijfers die Jan Carel voorleest uit een nieuwsbrief. Het was blijkbaar beleid om niets te vertellen.’ 

De 104-jarige Map ging haar laatste levensfase in zonder nog iemand te mogen ontvangen. Haar hoogbejaarde zoon uitgezonderd, maar die durfde niet te komen: bang voor zijn eigen gezondheid.

‘Te triest voor woorden. Door deze toestand kreeg ik een meer participerende rol in het geheel, zoals rond een uitvaart waar geen van de oude vriendinnen naartoe mocht. Terwijl het crematorium op een steenworp afstand van het verpleeghuis lag en het heus coronabestendig had gekund. Dus kocht ik bloemen, ik zorgde voor een lint en legde deze laatste groet op de kist. Iemand moest het doen. Ik was al niet als een neutrale journalist met kritische vragen aan dit hele project begonnen, maar gaandeweg raakte ik nog verder betrokken, ook bij de kinderen en kleinkinderen.’

En nu?
‘Misschien dat ik iets wil maken over de nieuwe problemen die ontstaan door dat verplicht langer thuis wonen. Miep en Suze vroegen zich af: “Wat kost dat wel niet?” Vier keer per dag hulp, alle toeslagen, met de ambulance naar het ziekenhuis. Wie weet ga ik me daarin verdiepen.’