zaterdagetalage

Een gespreid bedje trof de Leidse hoogleraar Griekse taal- en letterkunde Ineke Sluiter niet aan toen ze onlangs aantrad als president van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), een genootschap van ‘excellente Nederlandse wetenschappers’ dat naast het besturen van wetenschappelijke onderzoeksinstituten (onder meer het Niod en het Meertens Instituut) tot taak heeft de regering te adviseren in zaken aangaande de wetenschapsbeoefening. Want het publieke vertrouwen in de wetenschap lijkt dezer dagen weliswaar grenzeloos, met het RIVM als almachtige instantie, als bron van onbetwistbare kennis staat de wetenschap de laatste decennia juist onder druk.

Het heeft te maken met de wetenschappers zelf. Met ophef over gerotzooi met onderzoeksdata en ‘zelfplagiaat’ (met kleine variaties telkens weer hetzelfde onderzoeksresultaat publiceren), met de zogeheten ‘replicatiecrisis’ (bij recente herhaling van studies in de psychologie, economie en sociale wetenschappen konden in een flink aantal gevallen de geclaimde resultaten niet worden gereproduceerd).

Het heeft te maken met de komst van het internet. Met social media als voedingsbodem voor complottheorieën waarin de wetenschap handjeklap speelt met overheden en farmaceutische industrie teneinde de gevaren van 5G, genetische modificatie en vaccinaties onder de mat te vegen.

Het heeft te maken met populisme in de politiek. Leiders verklaren hun eigen intuïtie superieur aan de adviezen van alle wetenschappers in de wereld samen, reppen van alternative facts – jouw wetenschap is niet mijn wetenschap: hoezo klimaatcrisis? – en diskwalificeren universiteiten als linkse burchten.

Dat laatste ook te onzent. Baudet riep in 2019 een ‘meldpunt indoctrinatie in het leven en riep studenten op hun linkse leraren te filmen: aan de schandpaal dat linkse tuig!. VVD-kamerlid Pieter Duisenberg vroeg per motie om onderzoek naar politieke zelfcensuur in de Nederlandse wetenschap, hetgeen resulteerde in een ‘briefadvies’ van de KNAW. Uitkomst: nee, van zelfcensuur was geen sprake. Waar wel sprake van was: een onder invloed van het populisme groeiend wantrouwen ten opzichte van de wetenschap.

Geen gespreid bedje dus voor professor Sluiter.

En nog heel andere zaken eisen haar aandacht. Inclusie bijvoorbeeld. Niet alleen aan universiteiten, maar zeker ook in haar eigen toko, van oudsher een mannenbolwerk en lange tijd vaak gezien als een elitair geleerdeherenclubje dat om de zoveel tijd in een sjiek Amsterdams grachtenpand bijeenkwam om, al dan niet onder het genot van borrel en sigaar, wat te palaveren met hun amici. De tijden zijn veranderd, dat zeker. De KNAW kende in José van Dijck, benoemd in 2015, al eerder een vrouwelijke voorzitter, en het percentage vrouwelijke leden is de laatste jaren snel toegenomen, wellicht ook door de inspanningen van Sluiter zelf, die een actiegroep voor gelijke kansen voor vrouwen in de wetenschap oprichtte: Athena’s Angels geheten. Maar, zo leert de KNAW-site, waar alle leden met een pasfoto worden voorgesteld, het aantal vrouwelijk leden bedraagt nog altijd niet meer dan honderd, op 550 leden.

Wat daar ook opvalt: de excellente KNAW-wetenschappers heten toch nog steeds vooral erg vaak Jan, Klaas, Piet of Hans. Het aantal zwarte excellente professoren is op de vingers van één hand te tellen (duim, wijsvinger en pink niet meegerekend). Toch ook een aandachtspuntje.

HANS VAN WETERING