‘We zijn beeldarcheologen’

‘Het meeste staat in de opslag,’ zegt Marcel van Grinsven droogjes nadat hij mij in zijn rijtjeshuis langs zijn duizelingwekkende retrocollectie televisies, camera’s en videorecorders heeft rondgeleid. Het is niet eens grappig bedoeld van de technicus, die werkzaam is bij Philips Health Care. Zijn woonkamer, slaapkamers en schuur staan vol apparatuur, maar er is dus nog meer. Bovendien doet de meeste apparatuur het ook nog in Marcels TV Museum, de naam waaronder zijn woning bekend staat in verzamelkringen. Daarvoor hoef je dat analoge oude spul volgens Van Grinsven alleen maar even open te schroeven. ‘Dan pak je een hamer en een soldeerbout en komt er altijd wel weer beeld uit.’

En dat komt goed uit, gezien de hobby die hij met zijn plaatsgenoot Guido Gouweloos deelt. Zij zijn, zacht uitgedrukt, televisiegek en verzamelen alles wat er ooit op de Nederlandse televisie is uitgezonden. Grofweg gezegd doet Gouweloos de software en Van Grinsven de hardware.

Daarnaast is er een kleine groep liefhebbers die digitaal stenen bijdraagt aan de collectie, maar de website tvenradiodb.nl is toch wel hun kindje. En dat kind is inmiddels flink uit de kluiten gewassen. Met meer dan 3000 programmatitels, ruim 50.000 afleveringen, 5500 personen en honderden radioprogramma’s en foto’s is hun collectie een serieuze concurrent van het instituut Beeld en Geluid in Hilversum.

Die database is door it’er Gouweloos zelf ontworpen en daarbij diende de onder filmliefhebbers wereldwijd vermaarde imdb als voorbeeld.

Hij beschrijft de aanwinsten in de collectie en digitaliseert wekelijks uren aan videobanden. En of het nu Betamax, vcr of Video 2000 is, dankzij de gouden handjes van museumdirecteur Van Grinsven is elk soort informatiedrager af te spelen. En dat is hard nodig, want het materiaal komt in alle formaten en met bananendozen tegelijk binnen. Gouweloos: ‘Begin deze eeuw kocht ik op een rommelmarkt twaalf v2000-banden. Jarentachtigspul, met veel André van Duin. Dat materiaal digitaliseerde ik, waarna ik een overzicht op een website zette. Leuk voor andere verzamelaars.’ Zo begon het en daarna ging het snel. Wie van zijn oude videobanden af wilde wist Gouweloos te vinden en zijn grootste schenking betrof een partij van maar liefst 2500 videobanden. Hoewel bijna iedereen zijn oude banden inmiddels wel kwijt is, komen er elke week nog wel wat binnen. Meestal als schenking en soms omdat iemand een bepaald programma gedigitaliseerd wil hebben om het terug te kunnen zien.

Al het materiaal wordt bekeken, eventueel gedigitaliseerd en beschreven. Dat werk is nooit af. ‘Ongeveer 65 bananendozen met gemiddeld zestig banden moet ik nog bekijken. Reken maar uit,’ zegt Gouweloos. Dat zijn bijna 4000 banden en vandaag komt er nog eentje bij. Want ik heb ook een oude VHS-tape meegenomen waarvan ik niet meer weet wat erop staat. Die lag al jaren in een la en mocht blijkbaar om een of andere reden niet weggegooid worden. Wie weet staat daar nog iets bijzonders op.

Oude banden zijn voor tvenradio.db het interessantst. Die bieden de meeste kans op verrassingen en ontbrekend materiaal. ‘Iedereen kent het voorbeeld van Ja zuster, nee zuster, maar er zijn veel meer programma’s gewist, zoals de originele serie van ’t Schaep met de 5 pooten. Ook is er bijna niets meer van De stratemakeropzeeshow en De berebios. Er is zo veel weg. Een heel seizoen Pisa, heel veel vroege afleveringen van de Willem Ruis show. Ik kan wel even doorgaan.’

Liveprogramma’s zijn zeldzaam in de archieven en dat is logisch. Wat rechtstreeks uitgezonden werd is vaak nooit opgenomen geweest en kon dus ook niet bewaard worden.

Het Brabantse duo heeft er geen probleem mee freaks genoemd te worden en als ik voorzichtig opper het ook enigszins megalomaan te vinden, geven ze mij geen ongelijk. Gouweloos: ‘Het is wel een beetje uit de hand gelopen.’

Bij het dateren van oude opnamen kan teletekst vaak helpen omdat het datumsignaal daarvan, zelfs tientallen jaren later, leesbaar blijft. Aanvullende programmagegevens vindt de verzamelaar in de scans van omroepbladen in zijn computer. Met één klik tovert hij jaargangen vol programmaoverzichten tevoorschijn. Het beschrijven van alle Nederlandse televisieprogramma’s is monnikenwerk en alles verwerven en digitaal beschikbaar maken is onmogelijk. Wat is dan precies de lol? ‘Wij zijn een soort archeologen, we doen aan beeldarcheologie. Het is echt schatgraven. Je weet nooit wat je tegenkomt op al die banden.’

De mooiste parels die boven water komen worden voor het grote publiek op het YouTubekanaal van tvenradio.db geplaatst. ‘Pas nog een aflevering van RUR waarin presentator Jan Lenferink de broers Youp en Tom van ’t Hek ontvangt (youtube). Dat was in 1986, hartstikke leuk. Of een Journaal met Harmen Siezen uit november 1974 (youtube). Dat is echt uniek.’

Verzamelen en digitaliseren, ook voor derden, is helemaal legaal. Dat geldt niet zonder meer voor het op YouTube plaatsen. Wat daar mag is juridisch gezien niet altijd even duidelijk. Een grijs gebied, volgens Gouweloos, die van mening is dat alles wat met belastinggeld is gefinancierd vrij beschikbaar moet zijn. Maar zo denkt niet iedereen erover, want met rechten is geld te verdienen. Zo worden fragmenten van het Trosprogramma Te land, ter zee en in de lucht op YouTube steevast onmiddellijk geblokkeerd door Endemol Entertainment. Soms melden zich rechthebbenden uit onverwachte hoek. Zo verschenen rond een Journaal-uitzending op YouTube opeens advertenties in het Pools. Wat bleek, in het Nederlandse Journaal zat een fragment uit het Poolse televisienieuws.

Het kan haast niet anders dan dat er tussen de duizenden banden die Gouweloos bekeken heeft soms ook privéopnamen opduiken. Want aan de buitenkant kun je niet zien wat erop staat en een vergissing is zo gemaakt. Voordat je het weet belanden je slaapkameropnamen in een ‘kan-weg’-bananendoos tussen andere banden. Daar moet je natuurlijk niet aan denken. Toch doe ik dat nu. Erotisch materiaal is hij echter nog nooit tegengekomen, wel beelden van kinderen, huwelijken en vakanties. Toen hij onlangs een opname vond van een laatste schooldag zocht hij uit welke school het was en verwittigde hen. De school had echter geen interesse.

Tussen de bandenleveranciers zitten betrekkelijk veel oud-programmamakers en dat vergroot de kans op bijzondere vondsten. ‘Zij bewaren vaak materiaal van zichzelf, maar ook zie je daar dingen terug die als inspiratiebron hebben gediend. En ruwe opnames, pilots die nooit zijn uitgezonden, bloopers en meer van dat soort zaken. Ik kreeg een keer de pilot van het programma van Peter R. de Vries, misdaadverslaggever. Bijna amateuristisch in elkaar gezet, met figuranten die worden geïnterviewd als zogenaamd bekende advocaten. Daar zaten ook nog eens gemonteerde VHS-kopiebeelden tussen van het Trosprogramma Crime Time.’

Zoiets kom je maar zelden tegen en het is de paradox van het verzamelen dat opnamen die niet uitgezonden zijn juist als bijzonder worden beschouwd. Omdat alle vrije tijd van schatgraver Gouweloos in zijn database gaat zitten is een avondje zappen er niet bij. ‘Ik kijk bijna geen televisie. Soms Keuringsdienst van waarde, Tegenlicht of Zondag met Lubach.’

Al de volgende ochtend vind ik in mijn mail een overzicht van alles wat op de videoband stond die ik in Rosmalen had achtergelaten, plus linkjes om de programma’s te downloaden. Twee programma’s waarvan ik niet weet waarom ze destijds zijn opgenomen, verder een talkshow met Andries Knevel waar twee familieleden te gast waren en drie afleveringen van de door Hans Kesting gepresenteerde Nieuwsquiz, waaraan ik deel heb genomen. Dat was in 2001. Die opnamen heb ik nooit meer teruggezien en mijn kinderen zien het tv-debuut van hun vader voor het eerst. Gouweloos heeft niet alleen mij verblijd, maar en passant ook zijn eigen verzameling uitgebreid, schrijft hij. ‘Ik heb de afleveringen even opgezocht in de gidsen van toen en toegevoegd aan de database, inclusief wat screenshots.’ Verzamelaars houden nooit op.