donderdagetalage

Als je de mens als zorgend wezen wilt doorgronden, kun je ons maar het beste als dier bestuderen. ‘Tot voor kort werd gedacht dat hormonen niet zo relevant zijn voor onze gevoelens en gedachten. Maar als je kijkt naar wat er met je hormonen gebeurt, dan kunnen we uiteindelijk echte ontdekkingen doen over zorg, liefde en opvoeding,’ zegt Peter Bos, hoogleraar pedagogiek en deze week hoofdgast in Grote vragen.

Daarmee begeeft hij zich op het gladde ijs van de biologie van ons gedrag. Zo’n veertig jaar geleden werd Wouter Buikhuisen nog verketterd omdat hij het waagde op zoek te gaan naar biologische aspecten van crimineel gedrag. Twintig jaar later was Steven Pinker controversieel wegens zijn suggestie dat de mens niet ter wereld komt als een tabula rasa waar je met behulp van de juiste opvoeding echt nog alle kanten mee op kunt. En ook in de afgelopen jaren was de schandpaal nooit ver weg als een wetenschapper zich waagde uit te spreken over een mogelijke biologische oorsprong van iq-verschillen.

Bos onderzoekt niet de biologie van criminaliteit, intelligentie of huidskleur, maar die van zorg en opvoeding. Hij wil weten wat mensen meer of minder empathisch maakt. Hoe het komt dat sommige ouders over de schreef gaan als ze ’s nachts met een huilend kind in hun armen staan, terwijl andere liefdevol en geduldig blijven wiegen. Wat er op dat moment gebeurt, is wat Bos het allerliefst wil weten.

Als hij voor zijn boekenkast staat om te vertellen over zijn eerste inspiratiebron (‘Ik wilde gewoon David Attenborough worden’) vallen op de achtergrond de namen op van mensen die net als hij hun vakgebied van een biologische basis willen voorzien. Jared Diamond, die de menselijke geschiedenis van de afgelopen millennia vanuit biologisch perspectief beziet. Francis Fukuyama, die dat met de oorsprong van de mens als politiek dier doet. En Robert Sapolsky, die in zijn Behave het menselijke gedrag in zijn geheel onder een biologische loep legt.

Wellicht zullen we Peter Bos over een aantal jaren kennen als de man die de zorgende mens met beide benen in de biologie fundeerde. Dat zal waarschijnlijk pas controversieel worden als we die kennis gaan gebruiken om mensen met hormooncocktails tot betere zorgers te maken. Want dat we biologische wezens zijn hebben we wel zo’n beetje geaccepteerd, maar wat we met die kennis kunnen en mogen doen, dat blijft een heet hangijzer. Bos: ‘Ik wil precies weten wat die hormonen doen, maar het is niet de plek waar ik denk dat we moeten ingrijpen om betere zorg te creëren.’

BOUWE VAN STRATEN

Onze buurplaneten Venus en Mars zijn zowat even groot als de aarde. Maar op Venus kan het 750 graden worden, terwijl Mars een gemiddelde temperatuur heeft van min vijftig. Beide planeten hebben in hun atmosfeer vooral kooldioxide, wat bij ons bekend staat als het broeikasgas co2, maar alleen op Venus vormt die kooldioxide een dichte deken die de warmte niet laat ontsnappen.

Onze aarde heeft ook een dichte atmosfeer. Net als op Venus hebben broeikasgassen hier grote invloed op de temperatuur. Het kilometersdikke poolijs op Antarctica vertelt een honderdduizenden jaren oude geologische geschiedenis van onze planeet. Luchtbelletjes in dat oeroude ijs bevatten broeikasgassen en lijken te bevestigen dat de hoeveelheid kooldioxide en methaan in de atmosfeer inderdaad samenhangt met grote temperatuurschommelingen in het verleden.

Klimaatonderzoek is complex, want het grijpt diep terug in de de geschiedenis van de aarde en vergt een groot begrip van de atmosferische systemen. De vierdelige serie Code rood houdt het praktisch en tamelijk luchtig. In de afleveringen wordt per seizoen bekeken wat de klimaatverandering betekent voor Nederland. Overigens heeft de serie dezelfde naam als een Nederlandse activistische groep die zich uit zorg om de klimaatverandering verzet tegen de fossiele industrie. 

In de openingsaflevering van vandaag gaat Code rood over de lente. Gekeken wordt naar het verzakken van huizen in Gouda door inklinking van de grond. Ook de opmars van de eikenprocessierups wordt aan de opwarming toegeschreven. Evenals het feit dat de koolmees steeds vaker ruzie maakt met de bonte vliegenvanger, die door de warmte eerder terugkomt uit West-Afrika. Veel vliegenvangers komen daarbij om. Wat daarbij niet gezegd wordt, is dat de bonte vliegenvanger een paar decennia geleden nog nauwelijks in Nederland voorkwam. Volgens de Vogelbescherming zit de soort zelfs ‘weer in de lift’.

JURGEN TIEKSTRA