Kadhafi’s zwarte kapitaal

Johannesburg, december 2010: in het holst van de nacht landen volgens een getuige verschillende vliegtuigen uit Libië op O.R. Tambo International Airport. Naar verluidt zijn de toestellen tot de nok toe gevuld met illegaal goud en cash. De kostbaarheden worden in allerijl naar geheime locaties gebracht, waar ze tot op de dag van vandaag zouden liggen. Al gauw doen geruchten de ronde dat het zwart geld – naar schatting zo’n twaalfenhalf miljard dollar – van de Libische dictator Moammar Kadhafi zou zijn. Geschrokken door de onrust die de Arabische Lente veroorzaakt in buurlanden wil hij het geld in Zuid-Afrika stallen, als oorlogskas. Handig voor het geval hij zich vanuit het buitenland Libië weer in zou moeten vechten.

Begin 2011 breekt er een opstand uit tegen het regime van kolonel Kadhafi die acht maanden later eindigt met zijn gewelddadige en nog steeds niet volledig opgehelderde dood in Sirte. Terwijl hij het strijdtoneel probeert te ontvluchten, wordt het vrachtwagenkonvooi van Kadhafi tot stilstand gebracht door een luchtaanval van de Navo. Kadhafi overleeft de aanval en houdt zich samen met een aantal bodyguards schuil in een buizenstelsel onder de weg. Daar wordt hij ontdekt en gevangengenomen door rebellen. Niet veel later is hij dood en daarmee komt een einde aan zijn ruim veertig jaar durende dictatorschap.

Terwijl anno 2020 een burgeroorlog chaos veroorzaakt in Libië zwerft het vermogen van Kadhafi over de wereld. Het gaat naar schatting om zo’n 150 miljard dollar, grotendeels afkomstig uit olieopbrengsten. Daarmee was de kolonel een van de rijkste personen op aarde. De officiële tegoeden van Kadhafi in het buitenland werden in 2011 als sanctie tegen zijn bewind bevroren. Waar zijn zwarte geld is weet niemand, maar in de VPRO-documentaire The Search for Gaddafi’s Billions wordt geprobeerd een deel ervan te op te sporen. Documentairemakers Thomas Blom en Misha Wessel stuitten per toeval op het verhaal. Eerstgenoemde was voor een andere klus in Libië toen hij geruchten hoorde dat het Libische zwarte geld deels in Zuid-Afrika zou zijn.

Het duo was direct gefascineerd. ‘Miljarden op een pallet zijn op zichzelf niet zo interessant, maar als dat geld daadwerkelijk wordt aangewend voor politieke beïnvloeding dan wordt het echt dirty money.’ Vermoedens dat Kadhafi zijn fortuin regelmatig gebruikte om zich te bemoeien met de politiek in andere landen bestaan al lang, maar hard bewijs ontbreekt. Kadhafi’s voormalige bankier Bashir Saleh heeft in een geheime opname op de Franse televisie toegegeven dat Kadhafi een speciale kas van enkele honderden miljoenen had om bevriende leiders te ondersteunen. In Brazilië doen verhalen de ronde dat oud-president Lula financiële steun ontving van Kadhafi. En ook in Frankrijk zijn er hardnekkige geruchten over geldstromen richting voormalig president Nicolas Sarkozy. Blom: ‘Dat zou betekenen dat er ooit enkele leiders door Kadhafi zijn neergezet. Het begint nu pas een beetje door te dringen hoeveel invloed de kolonel had in het buitenland. Ik verwacht dat er de komende jaren nog veel meer naar buiten zal komen.’