Feest van variatie

Het is een vreemde gewaarwording: terwijl ik door de zalen van het lege museum loop, hoor ik overal om me heen stemmen. Flarden Frans, klaaglijk gezang en ritmische muziek. Al die stemmen vertellen de persoonlijke verhalen van de kunstenaars die exposeren in deze groepstentoonstelling. Verhalen over slavernijverleden, sociale uitbuiting en discriminatie. Stijn Huijts, directeur en curator van het Bonnefanten, gaat me voor door het museum. ‘Bij Say It Loud gaat het er niet om dat wij harder moeten praten, het is een aansporing om te luisteren. Ik wil ons publiek uitnodigen om te luisteren naar deze kunstenaars.’

In de groepstentoonstelling exposeren zeventien nationale en internationale kunstenaars. Door de museumhallen lopend kom ik foto’s, schilderijen, een biechtstoel en een enorme berg zout tegen. Die verscheidenheid aan media is een bewuste keuze, vertelt Huijts enthousiast. ‘Ik vind het een feest van variatie, een rijkdom aan uitingsvormen. Het voelt als een cadeautje dat de kunstenaars ons dat te bieden hebben.’

Het uur van de wolf zendt deze week de documentaire De vrouwen van mijn land uit, waarin we Raquel van Haver (1989) volgen in de voorbereiding van haar deelname aan de tentoonstelling Say It Loud. Ik sta nu voor het resultaat van dat werk: manshoge schilderwerken, die opgesteld zijn in een zaal die wel iets wegheeft van een kapel. Het lijken vensters naar een groene, bruisende wereld.

In De vrouwen van mijn land reist Van Haver, die woont en werkt in de Bijlmermeer, naar haar geboorteland Colombia om daar inspiratie op te doen. In haar kunstwerken behandelt ze thema’s als adoptie, leven tussen twee culturen en de sporen die het koloniale verleden in Colombia heeft achtergelaten; allemaal verteld vanuit haar persoonlijke ervaringen. Het werk van Van Haver past volgens Huijts mooi in de collectie van het Bonnefanten. ‘Raquel slaat met haar werk bruggen tussen de Latijns-Amerikaanse cultuur en het dna van dit museum: in de oude kunstcollectie kom je bijvoorbeeld nogal wat madonna’s tegen. Die katholieke elementen zie je ook terug in haar werk.’

In De vrouwen van mijn land komt de groepstentoonstelling waar Van Havers werk deel van uitmaakt zijdelings aan bod. Maar Say It Loud is een belangrijk onderdeel van een groter initiatief om diversiteit en inclusie in de Nederlandse museumwereld te bevorderen, genaamd Musea Bekennen Kleur.

Het samenwerkingsverband werd in 2018 gevormd naar aanleiding van de aankondiging dat het Rijksmuseum in 2021 de expositie Slavernij in het Rijksmuseum organiseert, de eerste keer dat dit onderwerp in het museum aan bod komt. Huijts: ‘Door dat nieuws gingen verschillende musea in Nederland in gesprek over de vraag of musea voldoende rekenschap geven van de impact van het koloniale verleden en de doorwerking daarvan in het heden. We vonden dat musea kleur moeten bekennen.’ Inmiddels hebben zich meer dan twintig musea en erfgoedinstellingen aangesloten bij het initiatief.

De musea van het eerste uur – het Frans Hals Museum (Haarlem), het Centraal Museum (Utrecht), het Van Abbemuseum (Eindhoven) en het Bonnefanten – namen zich alle vier voor om in 2020 een tentoonstelling in te richten die past bij de identiteit van het museum en thema’s behandelt als diversiteit, discriminatie of het koloniale verleden. Huijts legt uit wat diversiteit voor hem concreet betekent: ‘Diversiteit is het vertellen van meer kunstgeschiedenissen: van dichtbij en ver weg, van vroeger en nu, van kunstenaars die niet meedraaien in de mainstream, maar net zo interessant zijn.’

Deze visie zien we terug in de tentoonstelling Say It Loud: in de ene zaal bewonder ik een houtskooltekening die een authentieke slavenwisselbrief bevat, in een andere zaal zie ik keramiek dat Delfts blauw nabootst. Dieper in de tentoonstelling staat een video-installatie, waar de verhalen van Vietnamees-Senegalese families vanuit vier perspectieven verteld worden.

Tijdens het proces van inclusiever worden is het volgens Huijts essentieel om kritisch op jezelf te blijven. ‘Wij zijn een wit museum, ik ben een witte curator en ik maak deze tentoonstelling. Het is daarom belangrijk om diversiteit niet alleen te presenteren maar ook inclusief en divers te zijn op andere fronten.’ Zoals op het gebied van personeel. ‘Dit is het witste museum waar ik ooit heb gewerkt. Zorgen voor inclusie en diversiteit in je organisatie is niet iets wat je een-twee-drie opgelost hebt. Maar je kunt er wel met elkaar aan werken.’

Zo kom je al een heel eind met bewustwording. ‘Dit voorjaar heb ik bijvoorbeeld iedereen een exemplaar van het boekje Hallo witte mensen van Anousha Nzume gegeven met de uitnodiging dit eens te lezen.’ Een andere manier is: meer mensen met een niet-westerse culturele achtergrond aannemen. Te vaak wordt gezegd dat ze er niet zijn als een instelling er niet in slaagt een vacature meer divers in te vullen. Daar kom je niet meer mee weg, vindt Huijts. ‘Als je een vacature hebt en je wil dat die diverser ingekleurd wordt, ga dan bijvoorbeeld met een headhunter werken die daarin gespecialiseerd is. Je moet daar veel proactiever in zijn.’

Mijn privérondleiding door het museum, dat vanwege de verscherpte coronamaatregelen tijdelijk gesloten is, loopt ten einde. De lichten gaan uit, de stemmen sterven weg. Binnenkort kunnen nieuwsgierige bezoekers ze weer horen. Ondertussen wordt achter de schermen hard gewerkt aan volgende stappen. ‘We willen dit niet één keer doen en dan weer overgaan tot de orde van de dag,’ zegt Huijts stellig. ‘Deze tentoonstelling is een logische stap in de ontwikkeling die het Bonnefanten al aan het doormaken is.’