Boekentips

De geheugenpolitie (Cossee) van Yōko Ogawa (1962) kent een eenvoudige (fabel)premisse. ‘Lang voor jij werd geboren,’ zei de moeder van de vertelster, een inmiddels verweesde romanschrijfster, haar als kind, ‘waren hier veel meer dingen.’ Fladderende, geurende, glanzende, prachtige dingen. Maar, raadselachtige aandoening: ‘Wie op het eiland woont, is gedoemd de dingen in zijn geest een voor een te verliezen.’ Linten, parfum, vogels of boeken, ze raken voor de meeste bewoners pardoes in de vergetelheid. Waarna de sinistere titeloverheidsdienst zo’n ‘uitwissing’ voltooit door fysieke sporen ervan én zeldzame niet-vergeters te elimineren. Terwijl de romanschrijfster zo’n laatste ongelukkige, haar redacteur R., laat onderduiken, voert Ogawa de orwelliaanse dystopie naar haar logische ontknoping. In elegant, berustend en (daardoor) intens beklemmend proza.

DIRK-JAN ARENSMAN

‘Ik ben toch wel blij dat je toegeeft dat ik gelijk had wat betreft het goed gebruiken van de kaasschaaf’. Een onschuldige opmerking, zo op het eerste gezicht, maar dan ken je de vader van Lot nog niet. In Een opsomming van tekortkomingen (Orlando), de uitstekende debuutroman van Ine Boermans, leren we hoe Lot, amper twintig, psychisch in de kreukels ligt na de plotselinge dood van haar flamboyante moeder. Maar het is vooral de relatie met haar manipulatieve, narcistische vader die de motor van dit wrang-geestige verhaal vormt. Boermans balanceert knap tussen luchtigheid en beklemming in deze roman, die zowel monument als afrekening is. De Nederlandse literatuur is met de vader van Lot een memorabele klootzak rijker.

KATJA DE BRUIN

Zijn opvolger werd vermoord, de oude keizer zelf is net als zijn Donaumonarchie op sterven na dood, maar eerst moesten nog miljoenen van zijn onderdanen uit de gistende veelvolkerenstaat er als argeloze dienstplichtigen aan geloven: de gehaktmolen van de Eerste Wereldoorlog. Zoals Piotr Niewiadomski, een analfabete baanwachter ergens in een uithoek van de Oekraïne, naïef en gehoorzaam aan zijn keizer. Hij is de hoofdpersoon in Het zout der aarde (Wereldbibliotheek), een schitterend gepolijste antioorlogsroman uit 1937 van Jozef Wittlin. Deze Pools-Joodse auteur, in Wenen bevriend geraakt met Joseph Roth, weet net als deze de noodlottige sfeer aan de vooravond van de catastrofe raak te treffen. Zelf kon Wittlin in 1940 maar amper naar de VS ontkomen.

MAARTEN VAN BRACHT