Nieuws van vergeten fronten

Bram Vermeulen (1974): ‘Het idee hiervoor is ontstaan tijdens een reis die ik maakte in Oost-Congo toen daar ebola was uitgebroken. Vaak is het met dit soort reizen zo dat je eerst weken bezig bent toestemming te krijgen om te gaan, en daarna om er te komen. Dan worden het uiteindelijk twee keer twee minuten in het Journaal of zes in Nieuwsuur. Zo zonde, want het is een groot onderwerp. In Oost-Congo kwam ik twee Amerikaanse journalisten tegen die daar drie weken waren voor een reportage van een halfuur voor het fameuze Amerikaanse programma Frontline. Dat was precies wat ik ook wilde. Voor langere tijd naar een gebied waar veel gebeurt om op een reisprogramma-achtige manier een aflevering te maken. Mijn reisseries zaten vaak al vrij dicht op de actualiteit en Frontlinie borduurt daarop voort. Langer stilstaan bij onderbelichte verhalen die toch heel belangrijk zijn voor ons.’

‘Kijk naar de manier waarop Afrika erin is geslaagd ebola in te dammen en te stoppen. Dat was een geweldige les geweest voor de aanpak van covid-19. Daar hadden we wel wat aan kunnen hebben. Hetzelfde geldt voor wat we nu zien in Mozambique.’

‘Dat vind ik al heel wat en dit is eigenlijk ook het probleem dat ik wil aanpakken met Frontlinie. Wat weten we nu eigenlijk van Afrika? Er is een enorme kennisachterstand en ik wil laten zien dat wat daar gebeurt onlosmakelijk met onze wereld is verbonden. Zoals het jihadisme, dat als een veenbrand over Afrika heentrekt. We hebben niet in de gaten hoe ongelooflijk hard dat gaat. In Mali, Niger en Burkina Faso is het niet meer te bestrijden en nu heeft het toegeslagen in het noorden van Mozambique. Eerst waren er wat berichten dat er in het noorden een gekke beweging van radicale islamisten actief was onder de naam Al-Shabaab. Zo werden ze genoemd, maar het had niets te maken met de gelijknamige Somalische Al-Shabaab. Het is ook zo dat het noordelijke deel, bij de grens met Tanzania, islamitisch is terwijl de rest van Mozambique christelijk is. Na de onafhankelijkheid van de Portugezen werd het een marxistische heilstaat waarin je niet naar de moskee mocht en religie weggestopt werd. Moslims voelden zich terecht miskend. Daar komt bij dat in Cabo Delgado, zo heet de provincie waar dit speelt, heel veel geld wordt verdiend. Voor de kust is zo veel gas gevonden dat er al gesproken wordt van het nieuwe Qatar. Total, ExxonMobil, alle grote energiebedrijven zijn er als een gek gaan boren, maar, je raadt het al: daar profiteert de lokale bevolking niet van. Die wordt weer vergeten. Op de golf van dat ongenoegen is de jihad ontstaan. Bijna een-op-een vergelijkbaar met de strijd van Boko Haram in Nigeria. Die vond ook plaats in een veronachtzaamd gebied, ver van de hoofdstad. Vruchtbare grond voor dat soort militante bewegingen om de overheid te gaan bestrijden. Inmiddels is die strijd ontaard in een complete slachtpartij met taferelen die doen denken aan Srebrenica. Dorpelingen die op voetbalvelden bijeen worden gedreven en vermoord. Soms worden er tientallen tegelijk onthoofd en in stukken gesneden, echt gruwelijk. Tegelijkertijd is het regeringsleger daar ook als een bezetene tekeergegaan. Mensenrechten worden op grote schaal geschonden en Zuid-Afrikaanse huurlingen schieten vanuit helikopters lukraak op de dorpen, met als gevolg dat een groot deel van de kust nu leeg is. Een half miljoen mensen is op de vlucht geslagen.’

‘Nee. Het zijn bijna allemaal spookdorpen geworden. De regering wil niet dat dit aan de grote klok wordt gehangen, want dan rennen de investeerders weg. Ze proberen het zo klein mogelijk te houden, maar een half miljoen mensen stop je niet zomaar weg. Ons verhaal richt zich op het eilandje Ibo, dat bij Cabo Delgado hoort. Dat is ooit groot geworden door slavenhandel, daarna is het ineengestort en werd het een gevangeneneiland. In de buurt ervan vonden allerlei aanvallen plaats waarbij mensen werden vermoord en huizen in brand gestoken werden. Nu zie je er overal vluchtelingen, als gestrande Robinson Crusoë’s. En waarom vegen ze al die dorpen leeg? Nou, die grensregio is ook een smokkelgebied voor wapens en drugs uit Pakistan. Die jihadisten zijn ook gewoon zware criminelen die onder de zwarte vlag van de jihad drugs verhandelen.’

‘Dat is het probleem. De provincie ligt heel ver van de hoofdstad, waar het meeste geld blijft hangen. Het trieste is, de jihadisten begonnen zo van: wij zijn ook tegen de regering. Maar nu wordt de lokale bevolking gewoon door hen uitgemoord. Met dit verzet is niemand iets opgeschoten.’

‘Nou, eh... Het lichtpuntje, als je het al zo kunt noemen, is dat nu alle bewoners zijn verjaagd er ook niemand meer is om het land te bewerken en die jihadisten dus zelf honger lijden. Hun strategie van de verschroeide aarde heeft ze met de rug tegen de muur gezet, zodat ze nu voedsel stelen uit vluchtelingkampen.’

‘…het goede nieuws, Bram? Lastig. Laat ik het zo zeggen: wat in Afrika gebeurt is zelden onderdeel van debat in Nederland. Maar dat de jihad nu voor het eerst in het zuidelijke deel van Afrika aanwezig is, valt niet los te zien van ons eigen handelen. Dit is de resource curse van Afrika. Hier wordt gas gewonnen door alle grote Europese energiebedrijven. En aan economische drift hangt altijd een prijskaartje. Dít is het prijskaartje. Mooier wordt het niet.’