3D-audio voor dovemansoren

3D-audio is de toekomst, klinkt het alom, en die toekomst is nu aangebroken. Apple en Sony introduceerden onlangs koptelefoons met (de belofte van) 3D-audio. Ook streamingplatforms hebben de 3D-markt ontdekt. Dat een hele generatie inmiddels is opgegroeid met smartphones en streamingdiensten en de hele dag met koptelefoons op of oortjes in rondloopt, speelt daarbij een rol, want 3D-audio werkt dan het beste. Een andere belangrijke aanjager voor de 3D-audio-revolutie is de doorbraak van virtual reality, met de komst van Oculus Rift, Sony’s VR en Samsungs Gear VR, met de explosieve groei van de gamingindustrie – waarom immers in 2D luisteren als we door onze VR-bril in 3D kijken?

Wat 3D-audio nu precies is, of eigenlijk, wanneer iets 3D-audio mag heten, laat zich ondertussen niet zo gemakkelijk beantwoorden. Van alles en nog wat wordt 3D genoemd of, al dan niet terecht, als een volle neef ervan opgevoerd: immersive audio, spatial audio, 8D- en 9D-audio, volumetric audio, 360 Reality Audio, Dolby Atmos – ze zijn allemaal op een of andere manier aan elkaar verzwagerd (en de opsomming is lang niet volledig).

Waar de een meent dat zijn of haar surroundsetje thuis al het toppunt van 3D is, beweren anderen dat alleen ruimtelijke weergave van geluid iets nog geen 3D maakt. Van echte 3D-audio is pas sprake als het geluid (wanneer je een koptelefoon of VR-bril draagt) met je mee beweegt zodra je je hoofd draait, of – de rekkelijken hebben het pand nu echt verlaten –, als je er zelfs naartoe en omheen kunt lopen.

In essentie gaat het om geluidseffecten die onze hersenen een poets bakken en maken dat we geluid in een vloeiende driedimensionale ruimte horen – ook achter, boven of onder ons, ver weg én dichtbij, naderbij komend of zich verwijderend –, terwijl we in werkelijkheid toch echt alleen die twee koptelefoonluidsprekertjes op onze oren hebben of naar een paar vaste luidsprekers luisteren.

Een manier om die illusie te wekken is bijvoorbeeld de zogeheten binaurale opname. Daarbij wordt gebruik gemaakt van twee microfoons gemonteerd aan weerszijden van een dummy head (kunsthoofd), zodat geluid wordt opgenomen zoals wij het zelf met onze twee oren horen.

Binauraal – betekenis: ‘(met) twee oren’ – is een toverwoord dezer dagen en het duikt overal op, ook op platforms als YouTube en Spotify.

‘Heb je last van vermoeidheid en stress, slaap je slecht? Probeer binaurale beats!’ Als het rechteroor een iets andere toon te horen krijgt dan het linkeroor, dan maakt het brein er één enkele pulserende toon van.

Het aantal apps dat ergens in de potpourri van termen als ‘deep sleep’, ‘cortex’, ‘focus’, ‘mind, meditation’, ‘brainwaves’ en ‘healing’ ook ‘binauraal’ heeft opgenomen is schier eindeloos.

Eindeloos ook is het aantal ASMR-filmpjes. Autonomous Sensory Meridian Response verwijst naar een tintelend gevoel dat zich vanuit het achterhoofd uitstrekt over de nek en de rug; een ‘orgasme van de hersenen’, zoals het wel wordt genoemd, dat kan worden opgewekt door zachte geluidjes: het kraken van papier, het krassen over allerlei objecten, liefst in combinatie met gefluister. Op YouTube en Spotify stikt het van de kanalen met ASMR-filmpjes: filmpjes die steevast binauraal zijn opgenomen, zodat het is alsof degene (veelal meisjes met lange nagels) die fluistert, krast, lispelt of anderszins geluid maakt – met aanzienlijke speekselproductie op iets kauwt bijvoorbeeld, ear eating is een apart subgenre – echt akelig dicht bij je staat.

De grote populariteit van binaurale opnames is mede te danken aan het feit dat het tegenwoordig een peulenschil is om ze te maken. De laatste jaren kwamen tal van microfoons op de markt waarmee je 3D-audio tegelijkertijd kunt opnemen en afspelen (de oortjes bevatten zowel een luidsprekertje om te horen als een microfoon om op te nemen). Voor honderd euro kun je aan de slag.

Dat binaurale audio of 3D-audio in VR-toepassingen een toekomst heeft, dat het een verrijking is als het gaat om verhalende audio – fictiepodcasts en radiodocumentaires, luisterboeken, hoorspelen en audiotours en, vooruit, ook de zelfhulpindustrie van binaurale beats, ASMR en aanverwante artikelen –, daar zijn de meesten het wel over eens. Maar hoe zit het eigenlijk met muziek?

Het verlangen naar een ‘realistische weergave’ is natuurlijk niet nieuw. In de jaren zeventig had je het fenomeen quadrofonie (met vier kanalen en vier luidsprekers waar de luisteraar tussen moest plaatsnemen), maar het was bepaald geen lang leven beschoren. ‘“De concertzaal in de huiskamer” wordt ons al zo lang voorgespiegeld en is al die lange jaren dezelfde lange larie,’ schreef een criticus in die tijd over 'kwaadrofonie'.