Poëtische panna’s in Carré

In een leeg Carré balanceert een jongen de bal op zijn scheenbeen, tot hij op de grond stuitert. ‘Stop!’ roept regisseur Marco Gerris het door de zaal. ‘Is dat de juiste bal?’ ‘Jawel, hij moet gewoon nat zijn, dat is het.’ De voetballer wrijft wat spuug over de bal. ‘Hier, ik heb hem al.’

Tijdens de opnames voor dansfilm Ftbll – Can You Kick It voeren voetbalkunstenaars en breakdancers een indrukwekkende choreografie op, met een centrale rol voor de bal. Gerris is oprichter en artistiek leider van dansgezelschap Ish Dance Collective. ‘Ik maak altijd voorstellingen met straatskills en een vriend probeerde mij al een tijdje over te halen om een keer iets met straat- en freestylevoetbal te doen.’ Freestylevoetbal is jongleren met de bal aan je voet, terwijl straatvoetbal meer over de grond is: schaaf- en schijnbewegingen en panna’s (de bal door de benen van een tegenstander ‘poorten’). ‘Freestyle ontstond doordat gastjes aan de zijkant moesten wachten tot ze in de wedstrijd mochten en ballen gingen hooghouden. Toen ik me in voetbalskills ging verdiepen zag ik: dit is gewoon dans, hier kan ik zo een breaker naast zetten en samen een choreografie bedenken.’

Gerris stelde een cast en een crew samen. ‘Door corona kon het geen dansvoorstelling worden, dus heb ik van de NTR de kans gekregen om een filmdocumentaire te maken. Of er verschillen zijn tussen een dansfilm of een theatervoorstelling? Zo, dat kun je wel zeggen! Natuurlijk hangt dat ook van jezelf af. Ik wilde zo veel mogelijk risico’s nemen en het allerbeste uit deze gasten halen. Dat betekent dat je een scène af en toe opnieuw moet doen, omdat die bal alle kanten op vliegt.’

Zo worden de opnames in Carré onderbroken omdat de juiste bal kwijt is. Iedereen helpt zoeken, tot hij gevonden wordt onder een stoel in de zaal. ‘In het theater ben je tijdens repetities juist bezig om de voorstelling zo clean mogelijk te krijgen, er mag niks fout gaan. Nu denk ik alleen maar: wat is er mogelijk, dan gaan we dat ook doen. Tijdens het filmen merk je soms dat dingen anders uitpakken, of raak je geïnspireerd. Ik ben wat dat betreft heel open, en dat heeft voor- en nadelen. Mijn crew werd daar soms wel gek van.’

Voor de voetballers in de voorstelling was dans een nieuwe wereld. ‘Gelukkig heb ik wat krediet opgebouwd in de undergroundscene. Ik hoefde hen er niet van te overtuigen dat het rauw genoeg was, of dat ik er niks geks of abstracts van zou maken. Ik werk heel vaak met mensen die nog nooit een theater van binnen gezien hebben. Ze kennen theaterwetten niet, dus het is aan mij om ze daarbij te begeleiden.’

De combinatie van breakdance met straat- en freestylevoetbal was voor hen ook niet meteen logisch. ‘Maar toen we eenmaal begonnen zagen ze al snel dat hun voetenwerk veel overeenkomsten heeft. Verder is het leuk dat tijdens repetities een positieve competitie ontstaat; elkaar uitdagen en niet voor elkaar willen onderdoen.’ In een breaker- of een pannawedstrijd zitten wat hem betreft dezelfde emoties. ‘Met elkaar de strijd aangaan, beter zijn dan de ander. Dat vind ik leuk om te gebruiken, zonder dat vuur heb je een saaie voorstelling. Elke discipline is anders, maar ze zijn alle drie rauw.’

Tijdens repetities zette hij iedereen uit de verschillende disciplines bij elkaar. ‘Dan zei ik: je krijgt een halfuur om samen iets te creëren. De eerste drie minuten keken ze elkaar nog vies aan, maar na vijf minuten ging het dak eraf. Het was veel jammen en improviseren, omdat deze disciplines allemaal nog zo in ontwikkeling zijn, worden de mogelijkheden eindeloos.’ Gerris is naar eigen zeggen geen choreograaf die pasjes gaat ‘voordoen’. ‘Aan mij de taak om ernaar te kijken, de kunst ervan in te zien en ze dat door mijn ogen te laten zien. We bouwen dat samen op.’

Voor veel undergrounddisciplines geldt dat je ze zelden in het theater ziet, hoewel Gerris al twintig jaar voorstellingen maakt waarin ze prominent aanwezig zijn. ‘Voor breakdance geldt dat het steeds normaler wordt in theaterland, al heeft dat even geduurd. Het niveau in Nederland is ongelofelijk hoog. Jarenlang was ik de enige, maar steeds meer jonge makers met een hiphopachtergrond weten het podium te bereiken. Dat vind ik te gek.’

Volgens hem zijn er bijna geen dansvoorstellingen waar geen hiphop in voorkomt. ‘Wat ik denk dat de hiphopscene te bieden heeft? Heb je effe? Alles! Een nieuw publiek, nieuwe invloeden, nieuwe sferen, nieuwe inzichten, nieuwe stijlen, communities, jonge bezoekers én jonge makers. Je merkt dat mensen die naar een voorstelling van Ish komen kijken omver worden geblazen, omdat het herkenbaar, toegankelijk en minder abstract is dan ze bij dans verwachten.’

Voor de film kreeg hij carte blanche. ‘Ik koos ervoor half film, half documentaire te maken. Ik hoop dat dit vloeiend in elkaar overloopt: van de straat waar ze hun kunsten vertonen naar een spectaculaire solo in het theater. Carré is het mooiste theater van Nederland, dat is wel wat.’ Zelf was hij aan het begin van zijn carrière skatend te zien in een uitverkocht Carré. ‘Als Belg kende ik hier niks, maar Carré kende ik wel. Dat gevoel, dat je een passie waar je jaren mee bezig bent op zo’n iconische plek mag neerzetten, dat is voor mij een belangrijk thema in de film. Alleen konden we minder op straat filmen dan ik wilde, omdat het dagenlang heeft geregend. Daardoor is het iets esthetischer geworden.’

Met de film hoopt hij het publiek te inspireren. ‘Er is zo veel leukers dan al dat ordinaire, platte gedoe op televisie. De undergroundscene gaat over gedrevenheid en passie, dat mis ik soms wel bij andere disciplines. Laat ik het daar maar op houden.’

Wat hoopt hij verder dat de kijker meekrijgt? ‘Dat het hen raakt. Dat ze het spectaculaire van de disciplines zien, maar ook de poëzie, de harmonie, de schoonheid en het plezier ervaren. Het individualisme én het groepsverband. Het leven, eigenlijk.’