Pollens! Barend blikt terug

In zijn geboorteplaats Den Helder woont IJf Blokker in een eenvoudig rijtjeshuis, waar hij in alle rust de Helderse Courant leest of ’s avonds een anagram oplost uit een puzzelboekje. Niets wijst erop dat deze ongevaarlijke oude heer vijftig jaar geleden half Nederland in de gordijnen joeg met zijn tv-personage Barend Servet.

Servet was hét gezicht van de nieuwe VPRO, die na 1968 langzaamaan gestalte kreeg: de dominees eruit, Wim T. Schippers erin. Schippers schiep eind 1971 de Fred Haché show, waarin Servet de rol van aangever had. Maar een jaar later kreeg hij een eigen programma: Barend is weer bezig. In beide gevallen ging het om amusement zoals het nooit eerder vertoond was op de Nederlandse televisie: een aaneenschakeling van vloeken, schuttingtaal, omver donderende decors, acteurs die plotseling ‘niet goed’ werden, blote danseressen – en dat alles steevast gemarineerd in een saus van spot met alle televisiewetten: scheef beeld, half beeld, koffiedames die met hun kar het zicht versperden.

Blokker, met zijn negentig jaar slechts vijf lentes jonger dan de jubilerende VPRO, herinnert zich hoe hij werd bedreigd in die tijd. ‘Heel veel anonieme brieven en telefoontjes. Ze zouden mijn auto opblazen of me ophangen aan de hoogste kerktoren. Vooral in Brabant was het erg. Ik trad daar geregeld op als Barend Servet, en kreeg dan te horen dat ze me met geslepen messen zouden opwachten. Met angst en beven ging ik naar zo’n optreden toe.’

De commotie bereikte een kookpunt na 14 december 1972, toen een spruitjes pellende figurant in beeld kwam, die verdacht veel leek op koningin Juliana. ‘Majesteitsschennis,’ riep De Telegraaf, christelijke politici eisten een uitzendverbod. Minister Engels van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk beperkte zich uiteindelijk tot een berisping, die in hoger beroep weer nietig werd verklaard. De affaire kostte de VPRO 2300 leden.

‘Het was de allerleukste scène die ik ooit heb gespeeld,’ blikt Blokker terug. ‘Ik had als Barend Servet een interview met Juliana en vroeg haar: “Wat schuift het?” Ja, dat vond ik geweldig. Ik heb er heel veel plezier aan beleefd.’ Hij is ervan overtuigd dat de Servet-shows de basis hebben gelegd voor wat we tegenwoordig zien bij de persiflages op Willem-Alexander en Máxima in LuckyTV. Blokker: ‘Bij ons ging het slechts om een lookalike, terwijl bij LuckyTV de echte koning en koningin in beeld komen. Maar niemand die zich er nog over opwindt.’

Aan de andere kant waren er ook Servet-scènes die nu niet meer zouden kunnen: vrouwonvriendelijke grappen, seksistische teksten. Blokker: ‘Klopt. De manier waarop ik de dames Rimico behandelde, met wie ik aan het daten was, zou men nu niet meer leuk vinden, en terecht. En blote danseressen, dat bestaat al helemaal niet meer. Die tijd is voorgoed voorbij. Eerlijk gezegd vind ik dat we tegenwoordig wel weer een beetje doorschieten naar het andere uiterste. Maar goed, dat zal mijn leeftijd wel zijn.’

Blokker kwam op een nogal wonderlijke manier bij de VPRO terecht. Hij was van beroep geen acteur, maar reclametekenaar en muzikant. ‘Op een goede dag zaten we in de NOS-studio muziek te maken voor een tv-programma, toen in de pauze Wim T. Schippers en Ruud van Hemert van de VPRO mij vroegen of ik auditie wilde doen voor de rol van Fred Haché. Nee, zei ik, geen auditie, je neemt me of je neemt me niet. Enfin, zij bieden mij een pilsje aan in de kantine, en nog een, en nog een. Toen heb ik uiteindelijk half zat auditie gedaan, waarvan het resultaat was dat ik niet geschikt was voor de rol, omdat ik te weinig een blageur was [Vlaams voor blaaskaak, red.]. Vervolgens werd ter plekke voor mij het personage Barend Servet bedacht, assistent van Fred Haché.’

Voor die laatste rol werd op aanraden van Rijk de Gooyer de Haagse moppentapper Harry Touw gestrikt, waarna het feest kon beginnen. Wisten de spelers, onder wie ook Sjef van Oekel, überhaupt wat de bedoeling was van de show? ‘Ik geloof van niet,’ antwoordt Blokker. Lachend: ‘Maar daar kwamen we snel genoeg achter toen de reacties binnenstroomden. Toen dachten we: het moet wel iets heel speciaals zijn, hè. En dat was het natuurlijk ook. Een beroemd Engels zangeresje, van wie ik nu even de naam kwijt ben, werd halverwege haar optreden bruut onderbroken door Haché met de uitroep: “Wat een herrie!” Haché smeet een raam dicht, waarna het over en uit was met de zangeres.’

In Andere tijden zei Wim T. Schippers twee jaar geleden dat het voor hem de kick was om iets te fabriceren waarvan de mensen niet gediend waren. Daarbij maakte hij gretig gebruik van goedwillende amateur-acteurs, omdat hij hen teksten in de mond kon leggen die totaal niet bij hun uitstraling pasten. Zo hoorden de kijkers, vijf miljoen in totaal, de naïeve journalist Barend Servet hele lappen Latijn uitkramen. Blokker: ‘Ja, wat een moeilijke teksten waren dat, allemachtig. Maar waarom Wim T. met amateurs wilde werken, heb ik me nooit afgevraagd. Voor het stuntelige effect? Dat zou zomaar kunnen.’

In elk geval schreef Barend Servet televisiehistorie. En hij verrijkte de encyclopedie met een typisch Wim T. Schippers-neologisme: pollens, een uitroep van verbazing. Blokker, blij verrast: ‘Werkelijk? Staat dat in de encyclopedie?’

Na zijn Servet-carrière betrad IJf Blokker nog vele wonderschone paden: radio, schooltelevisie en serieus toneel. Zo speelde hij samen met Peter Faber en Petra Laseur in het fameuze Het koekoeksnest (One Flew over the Cuckoo’s Nest), maar toch kent bijna iedereen hem alleen maar als Barend Servet. ‘Tja, het is het swiebertje-effect,’ zucht de negentigjarige. ‘Niemand wist op den duur meer wie Joop Doderer was. Zo zal ík tot aan mijn dood Barend Servet blijven. Zelfs in toneelrecensies werd altijd gerefereerd aan mijn oude rol op tv. Maar ik ben Barend Servet niet. Ik ben IJf Blokker.’