De kraamkamer van kunst

Project Rembrandt, Krabbé zoekt Picasso, Six over Rembrandt, Het geheim van de meester. Het aanbod van kunst op televisie is niet per se karig, maar of die programma’s ook diversiteit tonen en voldoende aandacht besteden aan hedendaagse kunstenaars in wier werk de huidige tijdgeest weerspiegeld wordt…? Niet bepaald. 

Daar willen cultuurjournalist Yuki Kho en Heske ten Cate, artistiek directeur van de Haagse tentoonstellingsruimte Nest, verandering in brengen. Om te beginnen met het crossmediale programma Scrollodex. Samen met hen scrol je door de rolodex van de VPRO en krijg je exclusief toegang tot de ateliers van dé zes kunstenaars die er op dit moment toe doen. Want het bruist wel degelijk bij Brian Elstak, Maison the Faux, Zoro Feigl, Iriée Zamblé, Shertise Solano en Claudy Jongstra – kunstenaars die in hun werk hedendaagse thema’s aansnijden, zoals Black Lives Matter, duurzaamheid en diversiteit.

Je zou, nu Nederland zich weer ‘open’ waant, misschien willen zeggen: stop met klagen, en dóórgaan. Feit blijft alleen wel dat het culturele leven – van theaters en bioscopen tot musea en popzalen – lange tijd volledig heeft stilgelegen. Dat de lockdowns zeer ingrijpende gevolgen zouden hebben voor de culture sector werd met het verstrijken van de maanden steeds duidelijker. Desondanks stellen Kho en Ten Cate – die samen ook de podcast Naakt op een kleedje maken voor de VPRO – dat kunstenaars het afgelopen jaar ab-so-luut niet hebben stilgezeten, ook al konden ze hun werk nergens exposeren. En dat is nu precies wat Scrollodex wil laten zien: hoe kunstenaars tot hun werken komen, dus nog voordat ze aan het publiek worden getoond. De VPRO Gids sprak met het duo over hun missie: mensen interesseren voor de schat aan kunst die Nederland rijk is.

Ten Cate: ‘In een museum of op een tentoonstelling zie je de “conclusie” van een kunstenaar. Op het bordje ernaast wordt de gedachtewereld van de kunstenaar toegelicht in honderd woorden, geschreven door curatoren zoals wij. Wat daaraan voorafgaat, zijn veel atelierbezoeken. Daar zien wij waar de inspiratie ontstaat, en die bevat veel meer lagen dan je in die toelichting kwijt kan. Kunst is namelijk óók de ontmoeting met de kunstenaar, met zijn of haar wereld en de context waarin het werk wordt gemaakt. Een atelier is de geboorteplaats van een kunstwerk. Daarom wilden we ook zes totaal verschillende makers laten zien, die allemaal op een heel andere manier te werk gaan. Wat is het moment waarop het uiteindelijke kunstwerk ontstaat?’

Ten Cate: ‘Om te benadrukken dat het aanbod van hedendaagse kunstenaars in Nederland enorm is. Gevarieerd ook. Ik vermoed dat veel mensen vanwege onze sterke Nederlandse schilderstraditie bij kunst denken aan iemand achter een ezel. Maar kunst is bijvoorbeeld ook de jurk die NikkieTutorials droeg op het Eurovisie Songfestival. Ook achter die jurk gaat een hele wereld schuil: van materiaalanalyse tot onderzoek naar de betekenis van kleur.’

Kho: ‘De kunstenaars die we hebben gekozen – die overigens ook zijn betaald – vinden wij zelf erg interessant. Het laat ook zien hoe divers deze groep is en welk bijzonder werk er gemaakt wordt.’

Kho: ‘Waarom weten we wel wie het Boekenweekgeschenk geschreven heeft, maar niet wie Nederland vertegenwoordigde op de Biënnale van Venetië? Er gaat iets mis in de wijze waarop we beeldende kunst in de traditionele media verschijnt. Niet alleen op televisie hoor, ook in de dagbladen. Je hebt natuurlijk wel kunstkaternen, maar wanneer staat kunst op de voorpagina? Alleen als er ergens een grote roof geweest is.’

Ten Cate: ‘We vinden het jammer dat beeldende kunst weinig op televisie komt. Dans, theater en muziek zijn natuurlijk makkelijker te vertalen naar een programmaformat. Hoe doe je dat met beeldende kunst? Dit zal niet onze laatste poging zijn om daarmee te experimenteren. Daarom is het atelier zo’n interessante plek: daar zie je ook wat het podium niet haalt. We hopen meer ingangen te creëren om een kunstwerk te ervaren, onder meer door je kennis te laten maken met de maker. Door te laten zien wat hij of zij leest, beluistert en denkt, door welke andere kunstenaars en activisten deze persoon zich laat inspireren.’

Kho: ‘Ja, dat kun je wel stellen. Bij alles wat we doen proberen we mensen te enthousiasmeren voor bijzondere verhalen. Verhalen die door kunstenaars en hun werken worden verteld. Ik heb ervaren hoe fijn kunst is in je leven. En dat gun ik iedereen.’ 

Ten Cate: ‘Ik heb ook zeker zendingsdrang.’

Ten Cate: ‘Kunstenaars houden zich in hun werk bezig met zaken die niet direct veel rendement opleveren of nuttig zijn. Wel zijn ze in de samenleving op zoek naar een bepaald soort poëzie waar mensen behoefte aan hebben. Vaak verdiepen kunstenaars zich lange tijd in iets heel specifieks. Ik wil gewoon heel graag die fantastische denkwereld vanuit dat hoofd, vanuit dat atelier, naar de mensen brengen.’

Ten Cate: ‘We vinden het fijn dat er vanuit het Actieplan Cultuur van de npo geld is vrijgemaakt en hopen dan ook dat het niet eenmalig is. Ik denk namelijk dat het belangrijk is om cultuur het mainstreamdomein in te trekken. Zodat we ook beter begrijpen waarom het zo belangrijk is.’

Kho: ‘Om zo veel mogelijk mensen te bereiken kiezen we zelf al voor een mix: we maken een podcast, organiseren tentoonstellingen, nu een crossmediaal programma en we schrijven erover in de krant.’

Ten Cate: ‘In zo’n cultureel krantenkatern wordt kunst nog vaak gepresenteerd als entertainment. En hoewel Scrollodex ook vermakelijk is, is de onderliggende gedachte wel dat deze mensen vanuit hun Nederlandse ateliers een wereld zullen openen die véél groter is dan alleen dat mooie kunstwerk.’