‘Dokter, geef me mijn selfiegezicht’

Een beige huid waarop geen enkele porie te zien is, rechte smalle neus, hoge jukbeenderen en plompe pruillippen. Volle wenkbrauwen die verbaasd op het gladde, hoge voorhoofd staan. Grote borsten, stevige heupen en volle, maar stevige billen en een wespentaille.

Het huidige schoonheidsideaal is het best te omschrijven als een cartooneske verzameling van uitvergrote lichaamsdelen. Niet iets wat Moeder Natuur gewend is af te leveren, maar dat hoeft ook niet: de perfecte lichamen zijn geboetseerd door de plastisch chirurg en vervolgens gepolijst door software.

De bekendste voorbeelden van dit plaatje zijn de familie Kardashian-Jenner. De realitysterren/ondernemers hebben hun roem vooral te danken aan hun persona op sociale media. Instagram en Snapchat zijn de plaatsen waar deze esthetiek tot de norm verheven werd. Dezelfde apps maken dat vrouwen en mannen over de hele wereld zichzelf vergelijken met de wulpse vormen van Kylie en Kim. Want wie een foto maakt met zijn smartphone, kan met een druk op de knop een filter voor zijn gezicht schuiven die alle imperfecties verwijdert, de tanden spierwit maakt en de wimpers doet fladderen. Als je dan nog niet tevreden bent, zijn er Photoshop-achtige apps als Facetune waarmee je vetrolletjes kunt verwijderen en spierbundels kunt benadrukken.

In de echte wereld lopen we gewoon nog rond met scheve neus, puistjes of hangbillen, maar starend in de selfiecamera van onze smartphone zijn we ineens de perfecte versie van onszelf. Dat wringt, wanneer je in een onbewaakt moment ineens in een gewone spiegel kijkt. Daar komt bij dat de drempel voor cosmetische medische ingrepen en plastische chirurgie flink verlaagd is. Een spuitje botox om rimpels te verminderen is betaalbaar en sociaal geaccepteerd. Hetzelfde geldt voor het opvullen van de lippen. En ook grotere operaties als borstvergrotingen en facelifts zijn lang niet meer alleen in porno- en Glamourland-achtige kringen gangbaar. Patiënten kloppen aan bij een kliniek met een digitaal bewerkte selfie en het verzoek aan de chirurg om hen er exact zo uit te laten zien.

Een schoonheidsideaal is natuurlijk per definitie niet voor iedereen bereikbaar. Maar wat recentelijk veranderde, zijn de laagdrempelige mogelijkheden om je uiterlijk digitaal of chirurgisch op te knappen en de manier waarop bewerkte plaatjes online tot de norm worden verheven. En er mooi uitzien is niet alleen leuk voor je ego. Het is bewezen dat knappe mensen aardiger en intelligenter worden gevonden, waardoor ze dus verder komen in het leven. Gaan we richting een wereld waarin iedereen steeds meer op een barbiepop lijkt en je minderwaardig bent als je erbij loopt zoals moeder natuur je heeft gemaakt? Over deze vragen gaat de uitzending van VPRO Tegenlicht van deze week.

‘Ik heb een fascinatie voor het delen van je leven online,’ zegt kunstenaar Sarah Amrani (26). Zij studeerde in 2017 af aan de Willem de Kooning Academie met een project getiteld ‘The Terror of Beauty’. ‘Als ik op YouTube keek, viel me op dat steeds meer vloggers filmpjes opnamen waarin ze toonden hoe ze botox of fillers in hun gezicht lieten spuiten. Waar ze eerst make-upvideo’s deelden, presenteerden ze nu cosmetische chirurgie als een lifestyletrend.’ Amrani maakte een video-installatie waarin ze de suggestie wekt van een universeel perfect gezicht. ‘Ik verwijs daarin naar die tutorialvideo’s en stel de vraag of we een cyborg van onszelf worden, een soort hyperrealistisch alter ego.’

Ondanks het feit dat Amrani dus uitgebreid onderzoek deed naar het onrealistische perfecte plaatje, is ook zij niet ongevoelig voor de verleidingen van digitale filters. ‘Door dit project let ik meer op symmetrie in een gezicht en vind ik dat ook mooier. Ook betrap ik mezelf erop dat ik mijn uiterlijk vergelijk met wat ik op sociale media zie, al weet ik dat het grotendeels nep is.’ Tijdens haar onderzoek stuitte ze op een website waarop je je eigen gezicht kunt vergelijken met de ideale trekken. ‘Nadat ik die test had gedaan, werd ik me meer bewust van wat allemaal niet “goed” was aan mijn gezicht. Daar werd ik niet direct onzeker van, maar ik zag ineens wel de mogelijkheden.’

Wie al deze mogelijkheden ten volle benut, is Melle van Rooijen. Hij presenteert zich aan zijn ruim 34.000 Instagramvolgers als ‘Nederlandse Ken’. Hoewel hij pas 21 is, heeft hij al vele schoonheidsingrepen laten doen aan zijn gezicht en lichaam. Zo liet hij zijn lippen opspuiten en trekken kleine draadjes onder zijn huid zijn wenkbrauwen lichtjes omhoog. Hij liet vet weghalen uit zijn borst en buik en datzelfde vet inspuiten in zijn billen. Zijn eigen tanden zijn afgevijld, daaroverheen staan facings met de kleur van een vers A4t’tje.

‘Ik was altijd al veel met mijn uiterlijk bezig,’ vertelt hij. ‘Ik ben een flamboyant persoon en hou van aandacht. Als kind ging ik naar school verkleed als prinses of Spider-Man. Nadat ik op mijn zestiende dertig kilo was afgevallen, besloot ik helemaal te gaan voor het perfecte plaatje. Ik bewerkte foto’s van mezelf met Photoshop tot ik eruitzag zoals ik wilde, want filters bestonden nog niet. Ik heb ook nooit geprobeerd op een ander te lijken, maar doe het helemaal voor mezelf.’

Van Rooijen wil graag bekend worden en deed mee aan realityprogramma’s als Jullie huis, Onze regels en Cultuurshock. Daarnaast vliegt hij regelmatig naar Istanbul, waar hij werkt voor een plastische chirurgiekliniek. ‘Ik begeleid Nederlandse patiënten die daar een ingreep laten doen. Je kunt me zien als je persoonlijke surgery buddy die je er helemaal doorheen sleept.’

Hierdoor weet hij uit eigen ervaring, maar ook door zijn patiënten, wat de motivaties zijn om onder het mes te gaan. ‘Er zijn mensen bij die een borst moeten missen door kanker, maar ook veel mensen die zichzelf mooier willen maken. Bijna allemaal komen ze bij de arts met een foto van zichzelf met een filter of van iemand als Kylie Jenner. De chirurg vertelt ze dan of het realistisch is wat ze willen laten veranderen. Als ze zeggen “ik wil 1000 cc extra in mijn borsten, omdat ik denk dat ik dan gelukkiger word,” dan doen we het niet. Zulke zware borsten zijn slecht voor je rug, en als je gelukkig wil worden, kun je beter naar de psycholoog gaan.’

Wie Van Rooijen zo ziet zou het misschien niet zeggen, maar ook voor hem zijn er grenzen aan wat iemand aan zichzelf zou moeten laten doen. ‘Ik zeg altijd wel plastic fantastic, maar je moet niet doorslaan. Ik wil er ook niet uit komen te zien als Michael Jackson. Gelukkig heb ik mensen om me heen die me met beide benen op de grond houden, zoals mijn moeder en mijn vriendinnen.’

Een van de geïnterviewden in de Tegenlicht-uitzending is de Britse filosoof Heather Widdows, schrijver van het boek Perfect Me. Daarin zet ze uiteen wat de huidige tijd van ons vraagt op het gebied van uiterlijk, en geeft ze het schoonheidsideaal ook een ethische dimensie. Het werken aan je uiterlijk is niet langer ijdel, maar juist bewonderenswaardig, iets wat je moet doen om een goed mens te zijn. Geen perfect uiterlijk hebben of nastreven wordt dus een vorm van falen, en het niet voldoen aan het ideaal maakt ons teleurgesteld in onszelf.

Die instelling is niet al te best voor ons zelfbeeld. ‘Ik snap wel dat je onzeker kunt worden van alle beelden op internet,’ bevestigt Melle van Rooijen. ‘Het is tegenwoordig heel belangrijk om er mooi uit te zien. Mensen die zeggen dat hun uiterlijk ze niet boeit, geloof ik niet. We hoeven niet allemaal de deur plat te lopen bij de botoxkliniek, maar je hoeft niet te verslonzen. Als je jezelf goed verzorgt ben je gewilder en gelukkiger. Doe even een dagcrèmepje op, ga naar de kapper.’

Zoals te verwachten viel is er ook een tegenbeweging die zich afzet tegen de gladde en kunstmatige norm. Onder de noemer body positivity plaatsen influencers die geen standaardmaten hebben foto’s van zichzelf op sociale media. Een trend is ook het delen van ‘Instagram vs. Reality’-foto’s, waarin iemand de best gelukte, gefotoshopte foto plaatst naast een gewoon kiekje waarop ze haar buik even niet inhoudt. In advertenties van kleding- en cosmeticamerken en de modebladen is al een tijdje te zien dat de modellen steeds diverser worden qua afmetingen en kleur.

Kunstenaar Amrani is enthousiast over deze ontwikkeling. ‘De laatste jaren zie je dat in tijdschriften en sommige reclamecampagnes een realistischer lichaamsbeeld wordt gepromoot. Ik hoop dat dat op sociale media ook meer gebeurt, maar online laat je toch meestal een mooiere, positievere kant van jezelf zien.’ Zoals influencer Van Rooijen zegt: ‘De meeste likes gaan naar neppe konten, dat is gewoon zo. Ik vind het prachtig als je een foto van je vetrollen online durft te zetten, maar toen ik ze had, vond ik het verschrikkelijk. Ik was vroeger te dik en onzeker, en dat blijft bij je. Ik had een paar jaar geleden een moord gedaan voor het lichaam dat ik nu heb, maar toch ben ik niet altijd tevreden. Dan zegt mijn moeder: je hebt nog dat oude beeld van jezelf in je hoofd.’

Tieners van nu groeien op in een wereld waarin gefilterde schoonheid de norm is. Wat zijn daarvan de gevolgen? ‘Filters zijn gevaarlijk, omdat ze een onhaalbaar, onrealistisch beeld geven,’ zegt zelfs botoxadept Van Rooijen. ‘Niemand in mijn omgeving plaatst een story op Instagram zonder filter over zijn gezicht,’ zegt Amrani. ‘Of die nou grappig bedoeld is of om je mooier te maken. Ook ik word meegezogen in die perfecte wereld. Als ik dan in de spiegel kijk, denk ik: o jee, ik krijg een rimpel.’

Van Rooijen denkt dat probleem voor zichzelf in elk geval opgelost te hebben: ‘Ik ben vroeg begonnen met botox spuiten. Dat werkt allemaal preventief. Ik hou het goed bij, zodat ik er op mijn zeventigste nog net zo uitzie als nu.’