Uit elkaar – en dan?

‘Stom en vervelend’ luidt het vastberaden antwoord van de elfjarige Vicky uit Amsterdam op de vraag wat zij ervan vindt dat haar ouders gescheiden zijn. ‘Als ik bij papa ben, dan mis ik jou. Maar als ik bij jou ben, dan mis ik papa weer,’ hoort de luisteraar Vicky vervolgens zeggen tegen de interviewer – tevens haar moeder – in de eerste aflevering van de zevendelige podcastreeks Scheiden met Stine.

De relatie van de Nederlands-Deense filosoof Stine Jensen strandde negen jaar geleden. Hun dochtertje Vicky was toen twee jaar oud. Jensen en haar ex-partner Jaime gingen het co-ouderschap aan. Gaandeweg ontdekte Jensen dat scheiden heel normaal is tegenwoordig. Zo kwam Jensen erachter dat maar liefst veertien van de 22 kinderen uit Vicky’s klas uit gezinnen komen met gescheiden ouders. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) eindigt in Nederland dertig tot 35 procent van de huwelijken in een scheiding. Het aantal in Vicky’s klas ligt dus bijna twee keer zo hoog. Daarmee is scheiden voor Vicky en haar klasgenoten inmiddels de norm. 

Het zette Jensen aan het denken. Waarom scheiden mensen eigenlijk? En wat betekent het als zo veel mensen uit elkaar gaan? Voor henzelf? Voor het kind? En voor de samenleving? Om tot inzichten te komen spreekt Jensen met bevriende ouders van het schoolplein over hun scheidingsverhaal, met deskundigen en met kinderen van gescheiden ouders – cijfers van het CBS wijzen uit dat kinderen van gescheiden ouders zelf later twee keer zo veel kans hebben op een relatiebreuk.

Om te ontrafelen waarom Jensens eigen relatie op de klippen liep, pleegt zij in elke podcastuitzending een belletje met haar ex. Dat levert behalve geestige anekdotes (‘Goh, ik merk dat ik beter naar je luister nu ik er een opnamemicrofoon bij houd’) ook een leerzaam inkijkje in een proces waarin twee exen na gekibbel (‘We weten nog steeds op elkaars rode knoppen te drukken’) gedurende de afleveringen nader tot elkaar komen. De VPRO Gids sprak met Jensen over de podcastreeks.

het artikel gaat verder onder dit kader

Jensen: ‘Het gesprek dat ik in de tweede aflevering voerde met relatiepsycholoog Jean-Pierre van de Ven gaf mij veel inzicht. Daarin legt Van de Ven uit hoe mensen een zogenaamde exitstrategie formuleren. Een soort gestold narratief waarin de ex-partner volledig wordt zwartgemaakt, om daarmee de eigen pijn en het verdriet af te wenden. Als therapeut ontvangt Van de Ven dagelijks veel mensen in zijn praktijk met relatieproblemen. Hij vertelt dat voor mensen die een vergevorderde vorm van een dergelijke exitstrategie in hun hoofd hebben relatietherapie weinig zinvol is.’

‘Mijn ex en ik gingen voor de laatste aflevering, “Het scheidingsritueel”, naar een scheidingstherapeut die is gespecialiseerd in de SCHIP-aanpak: een postrelationele therapie die ex-partners samen doorlopen [de afkorting SCHIP staat voor samenkomen, conflict- en verliesverheldering, helpend horen, integratie en partners, red.]. Bij een relatiebreuk is er namelijk iets misgegaan in de liefdesrelatie. Die liefdesrelatie is weliswaar voorbij, maar je moet wél als ouders verder. Conflicten en irritaties werkten bij ons door na het uit elkaar gaan. We hebben ontrafeld wat er niet goed ging in de relatie. Na onze eerste ontmoeting met de therapeut hebben we niet meer gekibbeld, dat was absoluut een positieve bijvangst. Het is belangrijk om hulp die trajecten zoals de SCHIP-aanpak en het overheidsprogramma Scheiden zonder schade aanreiken te omarmen – zeker als scheiden de maatschappelijke norm wordt.’

‘In een relatie moet je iets van je eigen identiteit opgeven. Als je erg bezig bent met zelfontwikkeling is er minder ruimte voor de ander. Maar mensen willen zich ontwikkelen, en vrouwen zijn nog lang niet uitgeëmancipeerd. De traditionele vorm past niet meer. Kijk maar naar Scandinavische landen, daar heeft men het hoogste echtscheidingspercentage van de westerse wereld. Het zou interessant zijn om nieuwe vormen van relaties te ontdekken. Ik zie bijvoorbeeld de emotionele waarde van een levensgetuige: iemand die tijdens je leven overal intiem bij is – en die persoon kan dus iemand anders dan je partner zijn. Maar voor mijn gevoel zijn we daar als maatschappij nog lang niet. Niet op praktisch vlak, bijvoorbeeld wat betreft het aantal woningen dat nodig is in een scheidingsmaatschappij. Maar ook op het gebied van taal en beeldvorming valt er terrein te winnen. Het lijkt me wenselijk om andere woorden te ontwikkelen voor termen als gebroken of samengesteld gezin. In Scandinavië wordt een stiefmoeder “bonusmoeder” genoemd en een samengesteld gezin een “extra familie”. Een film als La dea fortuna vind ik inspirerend. Daarin belicht de Turks-Italiaanse regisseur Ferzan Özpetek het verhaal van een homostel dat twee kinderen in de schoot geworpen krijgt wanneer een gescheiden moeder overlijdt. De film biedt daarmee een visueel kader voor een alternatieve gezinsvorm. Ook is het belangrijk dat scholen aandacht besteden aan het thema scheiden en aan hoe een gezin er in andere vormen uit kan zien. Juf Dewi uit Vicky’s klas pakte deze thema’s op in haar groep nadat zij geconfronteerd werd met de emoties van haar leerlingen over het onderwerp. Het is belangrijk dat kinderen leren dat zij niet afwijken van de norm. Dat kinderen van gescheiden ouders niet anders zijn.’