De eitjes en de euro’s

‘In de toekomst is seks voor de seks, en komen kinderen via ivf.’ Deze ronkende quote is afkomstig van Enrique Criado, CEO van Ovobank: een Spaanse commerciële eicelbank, waar wensouders uit de hele wereld eicellen laten implanteren die afkomstig zijn van anonieme Spaanse eiceldonoren – veelal jonge vrouwen. Eiceldonatie is big business in Spanje, waar vreemd genoeg juist het niet-anoniem doneren van eicellen verboden is. In Nederland is de situatie omgekeerd: eicellen mogen alleen gedoneerd worden als de donor te achterhalen is, en de cellen mogen niet commercieel verhandeld worden. Er is hier een groot tekort aan donoren.

Enrique Criado is een van de centrale figuren in de VPRO Tegenlicht-aflevering ‘Freezing Fertility’, die gaat over de technologische revolutie waarin de menselijke vruchtbaarheid verkeert en wat daar de gevolgen van zijn: medisch, financieel en moreel.

Wetenschapper Lucy van de Wiel, die in Cambridge onderzoek doet naar dit onderwerp, waarschuwt voor het valse gevoel van controle dat de nieuwe technieken bieden. De keerzijde van meer invloed hebben op je vruchtbaarheid is een notie van eigen schuld, dikke bult wanneer je kinderwens niet uitkomt. Had je maar eerder moeten invriezen, kan dan bijvoorbeeld de pijnlijke implicatie zijn. In de Tegenlicht-uitzending kijken we ook mee bij een zogeheten fertiliteitscafé, waar Nederlandse vrouwen voorlichting krijgen over het invriezen van hun eicellen.

Regisseur Maren Merckx (38) dacht zelf een aantal jaar terug na over die mogelijkheid. Zoals vele single dertigers was ze bang later spijt te krijgen als zwanger worden niet meer zou lukken. Ze besloot uiteindelijk toch niet over te gaan tot invriezen. Een goede gok, want niet veel later kreeg ze een vaste relatie – en tegen de tijd dat dit interview verschijnt, zal ze zijn bevallen van haar eerste kind. Tijdens haar zwangerschapsverlof vond ze gelukkig nog even tijd om met de VPRO Gids te praten.

Merckx: ‘Ja, dat was grappig. Aan het eind van het interview met zo’n techondernemer vond ik het leuk om een beetje uit te dagen, dan vroeg ik: ik ben op goed geluk op de ouderwetse manier zwanger geworden, vind je me nu een amateur? Maar nee, dat vonden ze niet, haha. Wel kreeg ik meteen allemaal adviezen over extra embryotests die ik nog zou kunnen laten doen. En Martin Varsavsky, eigenaar van een Amerikaanse keten fertiliteitsklinieken, raadde me zelfs aan om direct na deze baby alsnog mijn eicellen te laten invriezen. Want, zei hij, de meeste mensen willen 2,2 kinderen en tegen de tijd dat jij er weer klaar voor bent ligt secondary infertility op de loer: geen tweede kind kunnen krijgen.

Tegen mijn vriend heb ik gekscherend gezegd: ze kennen me nu toch allemaal in dat wereldje, laat ik ervoor gaan. Maar nee, ik ga dat niet doen. Ik weet niet eens hoe het zal zijn om één kind te hebben, laat staan of ik er meer wil. De paradox van dit onderwerp is dat je hoofd de hele tijd gaat tollen, omdat je gewoon niet weet wat de toekomst is en wat dan je wensen zijn. En daar haakt die industrie op in. Een kinderwens is eigenlijk gewoon de natte droom van marketeers, want je kunt inspelen op angst en hoop. Je maakt mensen bang – en biedt vervolgens hoop in de vorm van een commercieel lucratieve oplossing.’

‘Ai, deze vraag heb ik voor de documentaire steeds aan andere mensen gesteld… Lastig wel, om die nu zelf te beantwoorden. Ik neig naar nee. Want hoe moet je een behandeling vergoeden die potentieel de helft van de bevolking als doelgroep heeft? En waarbij je niet weet of het gaat werken, noch of het echt nodig is? Je vergoedt dan iets wat heel veel mensen niet nodig zullen hebben, van de in Nederland ingevroren eitjes is tot nu toe nog maar vijf procent gebruikt. Als je dat gaat vergoeden voor iedereen, geef je volgens mij toch het signaal af dat het helemaal jouw eigen verantwoordelijkheid is of je kinderwens vervuld wordt. ‘

‘Dat is ook waar onderzoeker Lucy van de Wiel voor waarschuwt: deze nieuwe technieken leveren, naast nieuwe mogelijkheden, ook nieuwe dilemma’s en nieuwe stress op. Je gaat je eigen vruchtbaarheid anders beschouwen: niet meer als iets waarmee je bent geboren en wat op een gegeven moment stopt, maar als een soort investering. Als iets waar je zelf handelingsperspectief in hebt en zal moeten hebben. De test Grip Fertility – ja, die met VPRO-gezicht Lize Korpershoek in de reclames – is daar ook een goed voorbeeld van. Het is een commerciële hormoontest die kijkt naar je hoeveelheid AMH-hormoon als indicatie voor je eitjesvoorraad. Maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat AMH dit niet betrouwbaar genoeg kan voorspellen. Ook zegt hoeveel eitjes je hebt niet altijd iets over hoe vruchtbaar je bent. En toch is de slogan van dit bedrijf: grip op je vruchtbaarheid.’

‘Wat ik heel belangrijk vind, en ik hoop dat dat in de uitzending ook duidelijk wordt, is dat ik weliswaar kritisch ben over deze ontwikkelingen, maar zeker niet op de individuele patiënten. Ik snap heel goed dat je zulke stappen zet. Ik zie het vaak om me heen bij vriendinnen en vrienden, dat je later in je leven aan kinderen begint en dat je denkt: het zal mij toch niet overkomen dat het niet meer lukt? Ik ben zelf net zo. Maar ik vind het wel ingewikkeld als die gevoelens een verdienmodel worden, terwijl er zo weinig wetgeving over is, en ook zo weinig maatschappelijk debat. Dat debat wordt door de techniek en de industrie ingehaald; de wetgeving loopt achter op wat er mogelijk is. De makkelijkste reactie is dan: in het buitenland kan het al, dus dan moeten we het hier ook maar toestaan, mensen gaan anders gewoon de grens over. Een raar argument, want je moet toch nadenken over wat we hier wel en niet willen? Je moet dat gesprek voeren. Van: oké, ik snap jouw kinderwens, ik snap dat het hier in Nederland niet gaat, er zijn hier veel te lange wachtlijsten, je voelt de tijd wegtikken en dus ga je naar Spanje. Vanuit het individu snap ik dat helemaal. Ik kan me voorstellen dat ik het zelf ook zou doen, maar dan is de consequentie wel dat je zwanger wordt met de eicel van een anonieme Spaanse vrouw, iets wat niet per se in het belang is van het kind. ‘

‘Bovendien is die anonimiteit mogelijk komen te vervallen tegen de tijd dat je kind zelf op zoek gaat. Ja, dan moet je toch weten in welk proces je stapt. En misschien zijn er wel oplossingen dichterbij: wie weet heb je bijvoorbeeld een zus of een vriendin die een eicel kan doneren. Dan kun je diegene een plek geven in het leven van het kind, zonder dat zij opvoedouder hoeft te zijn. In regenbooggezinnen is dit al veel normaler, maar de wetgeving loopt wat dat betreft ook nog achter: een gezin met drie ouders is juridisch nog niet mogelijk. Daar moet nu echt over nagedacht worden, want ze zijn er wel. Kortom, laten we praten over hoe we met al die nieuwe mogelijkheden rond de kinderwens omgaan, laten we praten over wat we oké vinden en wat niet. Met politici, artsen, ethici, met iedereen. Doen we dat niet, dan laten we het over aan de markt en de techniek. En dan krijg je dus uitwassen zoals bij die Spaanse Ovobank, waar je gewoon een pakket kunt aanschaffen met de naam Gegarandeerd Babyplan.’