Daten op eigen risico

Het idee achter BNNVara-programma First Dates lijkt even simpel als doeltreffend: organiseer een blind date voor twee personen, zet er een aantal camera’s op en vul dit aan met korte interviews met de deelnemers. Voilà, een garantie voor vermakelijke televisie. Omdat er deelnemers van diverse pluimage voorbijkomen die zich doorgaans kwetsbaar opstellen, is het programma tegelijkertijd ook een podium waarop allerlei maatschappelijke thema’s op een laagdrempelige manier bespreekbaar worden gemaakt.

Dat was ook het geval toen de lesbische transvrouwen Elayne en Lotte eind vorig jaar aanschoven voor een blind date met elkaar. Op luchtige toon bespraken de dames hun leven: van werk en studie tot coming-out en transitie. Elayne vertelde pas net begonnen te zijn met hormonen, maar zelf gelukkig wel voorbij haar baardharen te kunnen kijken. ‘Ik kan gewoon tegen mezelf zeggen: jij bent een mooie meid.’ Die moedige opstelling leidde niet alleen tot boeiende televisie, maar ook tot een uitbarsting van reacties op Twitter. Naast een handjevol steunbetuigingen werd het tweetal vooral beschimpt. ‘Wat een freakshow,’ klonk het. Of: ‘Ben even mijn ogen uitsteken met breinaalden.’ Ook schreeuwlelijk Jan Roos van juicekanaal ‘Roddelpraat’ deed een duit in het zakje: ‘Doet tv aan. Ziet twee kerels die vrouw willen worden en een lesbische relatie willen. Zet tv uit.’ Het bericht werd honderden keren geliket en gedeeld.

Het roept de vraag op of de makers van First Dates de deelnemers – zeker degenen met kwetsbare levensverhalen – niet wat beter zouden moeten beschermen tegen de onlinehaat die hen ten deel kan vallen. Deelnemer Elayne Pas heeft in ieder geval niet wakker gelegen van de reacties op Twitter, vertelt ze. ‘Ik lach erom. Uit mijn omgeving heb ik alleen maar positieve reacties gehad op mijn transitie en mijn televisieoptreden, dat helpt ook.’ Ze zegt het jammer te vinden dat er op sociale media zo ‘onwetend’ werd gereageerd. ‘Maar als je bedenkt hoe het een jaar of twintig geleden was voor transgenders en homoseksuelen dan valt dit nog mee.’

Op de vraag of ze nog een keer meer zou doen, antwoordt Pas volmondig ja. ‘Ik heb het idee dat de makers mij serieus namen en echt luisterden naar wat ik te vertellen had. Ook de uiteindelijke montage vind ik prima.’ Met Lotte is het niets geworden, maar Pas is blij dat ze het transgenderthema met haar televisieoptreden een boost heeft kunnen geven. Volgens haar probeert men bij First Dates thema’s rondom seksualiteit en gender verder te normaliseren. ‘Een blind date is al lastig genoeg, dus ik heb van te voren aangegeven dat ik graag wilde dat mijn date al zou weten dat ik trans ben en in de preoperatieve fase zit. Het lijkt mij moeilijk om dit pas tijdens de opnamen te horen. De makers van First Dates moesten mijn verzoek eerst intern overleggen, maar zijn er uiteindelijk aan tegemoetgekomen.’

Volgens de uitvoerend producent zijn het verhalen zoals die van Elayne en Lotte die het programma zo mooi maken. ‘We willen de hele samenleving laten zien. Als je dit dan niet zou uitzenden, word het nooit normaal.’ Door middel van uitgebreide voor- en nazorg doet First Dates er alles aan om deelnemers te beschermen, aldus Geel. ‘Sommige deelnemers hebben heel kwetsbare verhalen en daar reageert helaas niet iedereen op zoals wij dat graag zouden willen. Ik vind het erg als een deelnemer met al die negatieve reacties te maken krijgt, maar de verantwoordelijkheid voor wat er op Twitter gebeurt ligt niet bij ons.’

Geel zegt weinig klachten te krijgen. Ook als hij gewezen wordt op een stuk in de Volkskrant van februari 2020, waarin enkele deelnemers aangeven het gevoel te hebben dat ze te kakken zijn gezet door First Dates, geeft hij aan dat mensen over het algemeen tevreden zijn over de wijze waarop ze naar voren zijn gebracht. ‘First Dates is een lief en onschuldig programma waarin we mensen met respect behandelen en weergeven. Mensen moeten zich veilig voelen en als dat niet zo was, zou het programma nu ook niet meer bestaan.’

Naast makers en deelnemers noemt Duits nog een andere groep: de kijkers. ‘Omdat zij hun commentaar op het programma delen op sociale media komt er voor de deelnemer nog een factor bij die heel naar kan uitpakken.’ Volgens Duits zouden kijkers zich sowieso wat vaker mogen afvragen of het nodig is om hun mening met de hele wereld te delen. ‘De neiging is om tegen deelnemers te zeggen: je weet toch wat er kan gebeuren als je op televisie bent? Of: had je maar niet met je kop op de buis moeten komen. Maar dat vind ik niet terecht, want deelnemers hebben geen controle over de manier waarop zij worden neergezet in het programma.’

Ook de makers blijven in de ogen van Duits te veel buiten schot. ‘Als je tegen kandidaten zegt: scherm je sociale media af, dan weet je dus dat die mensen een bak stront over zich heen kunnen krijgen.’ Dat Pas zelf geen moeite heeft met de manier waarop ze is neergezet in First Dates, wil volgens Duits niet zeggen dat het productieproces helemaal in orde is. ‘Het zijn echt niet alleen maar kwaadaardige mensen die reality-tv maken, maar één zwaluw maakt nog geen zomer. Er zijn genoeg mensen die bij First Dates belachelijk worden gemaakt. Kijkers zijn geen sponsjes die zomaar alles slikken, ze geven zelf betekenis aan wat ze te zien krijgen. Daar zouden ze bij het maken van reality-tv wat vaker aan moeten denken.’