‘Dit kan iedereen overkomen’

Waar denkt u aan bij het begrip loverboy? Een opgeschoten jongen die op het schoolplein een meisje paait met cadeautjes en complimenten om haar vervolgens te verleiden tot seks? Seks met een vriend, en een vriend van een vriend? Vroeger, toen jongeren nog niet massaal hun tijd op sociale media doorbrachten, was dat inderdaad ongeveer hoe het ging. ‘Maar nu kan een jongere binnen 24 uur in de greep komen van een mensenhandelaar,’ vertelt filmmaker Marjolein Busstra. ‘Onvoorstelbaar toch?!’ Het sturen van naaktfoto’s is tegenwoordig heel normaal als je aan het daten bent. Jij en ik begrijpen dat niet, maar wij zijn gewoon oud.’ Voor een meisje is het steeds moeilijker om op een veilige manier haar seksualiteit te ontdekken. ‘Er zijn openbare Telegramgroepen waar naaktfoto’s van meisjes worden gedeeld en iedereen kan daar in kijken. Als je zoekt op “sletjes020” kom je ze direct tegen. Vervolgens gaan andere jongens in de groep die meiden benaderen en proberen ze een afspraak te maken om seks te hebben, vaak met meerdere jongens. Voor je het weet, zit je als meisje in een wereld waaruit je bijna niet meer kunt ontsnappen.’

Ander misverstand: alleen kwetsbare meiden en jongens worden het slachtoffer van loverboys. ‘Dat is een achterhaald idee,’ zegt GZ-psycholoog Floor ’t Sas. ‘Het kan iedereen overkomen. Jouw dochter, mijn dochter. Als iemand je met een wapen bedreigt en zegt “jij bedient mij, anders schiet ik je neer” dan doe je het wel. Vervolgens moet je het met zijn vriend doen, wordt er een foto of filmpje van gemaakt en dan zit je erin. De wereld van de mensenhandel wordt steeds sneller en gewelddadiger.’

In de documentaire Wij praten niet, van producent Halal, filmt regisseur Marjolein Busstra vier jongeren tijdens hun therapiesessies. Ze zijn in de mensenhandel terechtgekomen en stukje bij beetje vertellen zij wat ze hebben meegemaakt. Dunya (18) komt al op jonge leeftijd met de verkeerde mannen in aanraking. ‘Ik was elf of zo, en ik leerde veel oudere mannen kennen. Toen ik thuiskwam, werd mijn vader boos, hij sloeg me. Daarna werd ik opgesloten. Alsof ik het probleem was. Terwijl ik toch niet degene was die mensen had verkracht of geslagen?!’ Adil (15) heeft regelmatig klanten in de Amsterdamse grachtengordel. ‘Heel veel mensen weten dat ik minderjarig ben. Sommigen vinden dat geil, hoe jonger hoe beter. Zij betalen graag wat meer voor een jonger iemand.’ Amy (15) werd thuis door een jongen opgehaald en naar klanten gereden. ‘Mijn laatste keer ging niet zo goed. Die man luisterde niet en ging zijn eigen ding doen. Ik wilde niet, maar hij deed het toch. Pas nadat hij helemaal klaar was, kon ik wegkomen. Ik had gehoopt dat de gast in de auto een kogel door zijn kop zou jagen, maar hij deed helemaal niets. Het boeide hem niet.’ Delilah (16) deed ooit een poging om bij de politie aangifte te doen. ‘Ergens zou ik wel aangifte willen doen, maar dan moet ik er weer helemaal doorheen. Ik ben er wel mee begonnen, maar toen moest ik vertellen wat er was gebeurd. Seks, ja. Ze wilden dat ik specifieker was. Toen heb ik opgehangen.’

De jongeren zijn op de rug gefilmd en komen onherkenbaar in beeld, als kijker zien we de gezichten van de therapeuten. ‘Die gezichten weerspiegelen hoe de jongeren zich voelen,’ zegt Busstra. ‘Bovendien zijn de gezichten een spiegel voor ons, de kijker, omdat de therapeuten nooit oordelen.’ Stukje bij beetje vertellen ze wat ze hebben meegemaakt. De behandeling is intensief en langdurig. ‘De jongeren komen niet opdagen of lopen steeds weg, maar deze therapeuten geven nooit op. Ze begrijpen heel goed waarom ze zich zo gedragen en nemen ook in het weekend de telefoon op. Ze weten: als wij hen niet helpen gaat het mis, want ze vertrouwen niemand.’

GZ-psycholoog Floor ’t Sas is een van die therapeuten. Zij vertelt waarom het zo moeilijk is om uit een loverboynetwerk te komen. ‘Gevoelens van schuld en schaamte zijn hele grote blokkades om te praten. Mensenhandelaren weten dat precies en maken er gebruik van. Door bijvoorbeeld te zeggen: “Als je niet doet wat ik zeg, stuur ik deze foto naar je vader.” Of: “Als je stopt met dit werk, pak ik je zusje.” Bovendien, als iemand keer op keer herhaalt dat je een hoer bent, ga je op een gegeven moment geloven dat dit deel uitmaakt van je identiteit.’

De jongeren lopen tegen veel oordelen aan: ‘Je hebt toch zelf een naaktfoto gestuurd?’ ‘Je bent toch zelf bij die jongen in de auto gestapt?’ Dat maakt het nog veel moeilijker om te praten, en dus te ontsnappen. Busstra ziet een belangrijke rol weggelegd voor ouders. ‘Word niet boos. Je kunt tegen je dochter zeggen dat ze geen naaktfoto’s mag versturen. Maar als ze dat wel doet en ze komt daardoor in de problemen, zorg dan dat ze zich veilig voelt om naar je toe te stappen. Daarmee kan het misbruik stoppen.’

Wat opvalt in de documentaire is de terloopsheid waarmee de slachtoffers praten over wat hen is overkomen. Alsof ze niet beseffen wat ze hebben meegemaakt. Dat is, stelt GZ-psycholoog Floor ’t Sas, een logisch afweermechanisme. ‘Deze tieners zijn niet één keer verkracht, maar wel honderd keer. Je kunt niet alle problemen blootleggen en overal opnieuw doorheen lopen. Dat is te fors. Ze moeten ook nog op hun benen blijven staan. De jongeren willen een nieuw leven opbouwen, werk vinden, nieuwe vrienden maken. Dat is hard werken. Ze zijn er nog niet aan toe om de volle omvang van het misbruik te zien. Ik zie vaak meiden terugkomen wanneer ze zelf moeder worden. Dan hebben ze een huis, een relatie en dan daalt in wat hun eigenlijk is overkomen.’

Marjolein Busstra en Floor ’t Sas hopen dat mensen door de documentaire mensenhandel eerder gaan herkennen. ‘Een van de meiden uit de film heeft een halfjaar lang iedere dag op een brug staan wachten tot een loverboy haar zou oppikken om aan het werk te gaan. Nooit is er iemand op haar afgestapt om te vragen wat ze daar deed en of ze niet naar school moest. Dat versterkte haar gevoel dat ze niets waard was,’ vertelt ’t Sas.

Je kunt een jongere niet zomaar uit een netwerk van mensenhandel trekken, maar ook kleine gebaren zijn waardevol. Even checken waarom die jonge meid en die oudere man samen op dat bankje in het park zitten. Het is niet makkelijk om die stap te zetten, erkent ’t Sas. ‘Maar ik hoop dat mannen zich niet aangevallen voelen als iemand zo’n vraag stelt. Dat ze juist blij zijn dat er ook op hun dochter of kleindochters wordt gelet.’

Ook hoopt ’t Sas dat we als samenleving meer coulance krijgen voor slachtoffers van mensenhandel die weer aan het opkrabbelen zijn. ‘Ik ken een meisje dat stage liep bij de Hema. Ze had een vreselijke voorgeschiedenis. Heel vaak kwam ze niet opdagen op haar werk. Haar stagebegeleider, een oudere vrouw, bleef haar bellen en aansporen om te komen. Ze is nooit afgehaakt. Het kost heel veel moeite om terug te keren in de maatschappij, maar dat meisje heeft nu wel een baan en een nieuw leven. Het is haar gelukt.’