De spelende mens

Het zal geen kijker zijn ontgaan: de televisie wordt de laatste jaren overspoeld met hobbyprogramma’s. Naaien, pottenbakken, bloemschikken, knikkeren, zandkastelen of ijssculpturen maken, vogels spotten, glasblazen, modelspoorbanen bouwen, tekenen en schilderen, bakken en braden, zingen en dansen, stamboomonderzoek: de lijst is schier eindeloos.

Vooral sinds corona staat er geen maat op de hoeveelheid hobbyprogramma’s op televisie. We zaten binnenshuis opgesloten, op een gegeven moment ben je dan wel uitgenetflixt, zegt Huub Wijfjes, hoogleraar in de Geschiedenis van Radio en Televisie aan de Universiteit van Amsterdam. Het heeft volgens Wijfjes misschien ook wel te maken met een verlangen naar een bepaalde huiselijkheid. Het aandeel lineair televisiekijken wordt al een tijd elk jaar minder, maar tijdens corona stokte die terugloop plotseling. Dat lineaire kijken, met programma’s op vaste tijdstippen biedt een zekere gezamenlijkheid die bij ondemandmediaconsumptie ontbreekt. Bij de populariteit van de hobbyprogramma’s speelt volgens Wijfjes ook mee dat kijkers, die tijdens de lockdowns toch iets om handen willen hebben, kunnen deelnemen door zelf zo’n hobby op te pakken.

Dat volwassen kijkers direct na het zien van Marble Mania – waarin drie BN’ers de strijd met elkaar aanbinden in diverse knikkerspellen – en masse met een zak vol bonken, stuiters, uppies en kattenogen de straat op rennen, ligt niet voor de hand. Maar hoe onwaarschijnlijk is het dat een kijker na het zien van De grote kleine treinencompetitie, met die boemeltjes die zo sereen door het heuvellandschap en langs miniatuurstadjes tuffen – ‘dat was Tilburg’ – zin krijgt er zelf een te maken? Even jezelf verliezen in die fantasiewereld, even weg uit de echte wereld, waar het niet pluis is.

Het is misschien ook niet voor niets dat het nabouwen van dingen op schaal in nogal wat programma’s centraal staat. Spoorbanen, zandkastelen, restaurants, droomhuizen, pretparken van Lego, poppenhuizen, kerstdorpen – de grote wereld is duister en onbegrijpelijk, dus bouwen we haar na in het klein, een microwereld waarin je zelf alles kunt bepalen, waarin geen sprake is van een pandemie, geen klimaatspook bestaat, waarin nooit oorlog woedt.

Een mogelijke verklaring ligt volgens Verkoren in een veranderende omgang met het digitale domein. ‘We zien sinds een aantal jaren echt een tegenbeweging. Jongeren vanaf een jaar of vijftien spreken met elkaar een avondje af om een spel te spelen. En steeds meer ouders willen dat hun kinderen de iPad of de smartphone wegleggen, en dat stuurt hun aankoopgedrag. Ouders en grootouders willen dat moment aan tafel met kinderen, die willen dus ook spelletjes die ze met die kinderen samen kunnen spelen.’

Waar ze samen met hun kinderen op televisie naar kunnen kijken dus ook. ‘Ik heb een zoontje van vijf,’ zegt Geertje Hoek, ‘en we hebben ze allemaal samen gezien: Marble Mania, Car Wars, Lego Masters, noem ze maar op, heerlijk!’ En dat is uiteindelijk ook precies wat ‘hobby-tv’ zo succesvol maakt, denkt Hoek. ‘Het heeft te maken met de veranderende rol van televisie in digitale tijden, met de komst van de platforms. Televisie is in essentie toch een massamedium waar je samen naar kunt kijken, en dit soort formats leent zich daar uitstekend voor. Voor series geldt dat veel minder. De functie van televisie verandert en maakt dit soort content relevanter dan ooit.’

Dat format heeft volgens Wijfjes een aantal vaste kenmerken: er is een wedstrijdelement, want competitie bindt – mensen identificeren zich met winnaars en verliezers –, bekende Nederlanders en/of aansprekende kandidaten hebben een prominente rol, en kijkers kunnen participeren.

‘En vergeet de transformatie niet,’ vult Geertje Hoek aan. ‘Het is wel belangrijk dat in zo’n hobbyformat ook sprake is van een transformatie: het begint met niets en aan het einde heb je een mooi eindresultaat, of het nou een mooie taart is, een boeket of een bouwwerk van Lego. De weg erheen is altijd leuk om te zien, de struggle. Wie valt er af?’