Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →
©
VPRO Gids
abonneer
Verbinder des Vaderlands
Martin Fondse is de eerste Componist des Vaderlands die ook actief is als musicus en affiniteit met jazz heeft. Daarnaast is hij de drijvende kracht achter de Dag van de Componist, die 18 juni voor het eerst plaatsvindt. ‘Ik wil verbindingen aangaan, zeker in tijden van polarisatie.’
©
Melissa Schriek
‘De componistenscene is heel breed, die strekt zich uit van pop tot klassiek,’ zegt Martin Fondse, componist, arrangeur, pianist, vibrandoneonist en – sinds vorig jaar november – Componist des Vaderlands. We zitten aan boord van zijn woonboot, in de buurt van het Westerpark in Amsterdam. Er staat, vanzelfsprekend, een piano tegen een van de wanden. We kijken uit over het water. Een meerkoet sjouwt met nestmateriaal, waaronder takken die eerder groot dan functioneel zijn. Fondse ziet het glimlachend aan en noemt meerkoeten de straatschoffies van de Amsterdamse grachten. Een gans met kuikens zwemt voorbij, terwijl een reiger hen vol hongerige belangstelling volgt met zijn ogen.
‘Bij componeren kun je je specifieker bezighouden met de vorm. Het is vertraagd improviseren’
‘Ik sta in het midden van al die genres,’ pakt Fondse de draad weer op, nadat hij de sliert ganzen gefotografeerd heeft. ‘Wat ik wil is verbindingen aangaan, zeker in deze tijden van polarisatie. Misschien is dat mijn rol als Componist des Vaderlands. Eerlijk gezegd wist ik niet dat ik die functie zou kunnen ambiëren. Mijn voorgangers [Willem Jeths, Mayke Nas en Calliope Tsoupaki, red.] kwamen uit een heel andere hoek. Ik werd gebeld. Of ik een pitch wilde doen. Misschien hadden ze iets gezien wat ze goed vonden. Of misschien was het omdat ik uit de jazz kom en zelf musicus ben. Ik vind dat muziek toegankelijk mag zijn, als dat maar niet doorslaat. Authenticiteit staat voorop. Daarnaast heb ik een eclectische smaak. Nadat ik mijn pitch gedaan had, is het vrij snel gegaan. Gelukkig begeleidt productiebedrijf Lustr, dat het idee van een Componist des Vaderlands lanceerde, me bij alles wat er op me afkomt. Dat is wel nodig vanwege mijn drukke compositiepraktijk. Ik ben blij dat er twee jaar voor staat. Een jaar is te kort. Ik ben begonnen met plannen maken. Er ligt een aanvraag voor een symfonie, waarin ruimte is voor improvisatie. Negentig procent ligt vast. Maar als het goed is, kan het publiek niet horen wat geschreven is en wat vrij is, omdat die passages met elkaar te maken hebben. Het is een vorm waarin musici zelf hun materiaal ontwikkelen. Ze zullen wel geoefend moeten hebben voor ze het aandurven. Ik vind het heerlijk als dat werkt.’
Langste partituur
Fondse heeft daar als improviserend musicus uitgebreide ervaring mee. ‘Er gebeuren dingen die je niet voorzien hebt. Je moet accepteren wat er komt, ook als een noot niet fijn klinkt. In een compositie kun je dat eruit knippen. Anderzijds kan zo’n verkeerde noot in een improvisatie het begin zijn van een nieuwe wending. Je moet ter plekke besluiten nemen. Bij componeren kun je je specifieker bezighouden met de vorm. Het is vertraagd improviseren.’
‘Eigenlijk zouden scholen verveling als vak moeten aanbieden. Mensen hebben nu altijd afleiding, met series of games’
Het eerste grote project waaraan Fondse zijn naam verbonden heeft, is de Dag van de Componist, waar ook de VPRO aan deelneemt. Het is een monsterevenement dat 18 juni op 110 locaties plaatsvindt. Hij treedt op als ambassadeur van de componistenscene en het brandpunt is Utrecht. ‘In Hoog Catharijne rollen we de langste grafische partituur ter wereld uit die musici als een soort zwaan-kleef-aan uitvoeren terwijl ze erlangs lopen. Omdat het een grafische partituur is, hoeven ze geen noten te kunnen lezen om mee te doen. Wel zullen ze hun fantasie moeten gebruiken. De muziek is geschreven door allerlei verschillende mensen, ook kinderen. Er zijn rustpunten ingelast waarop een orkestje optreedt, daarna trekt de stoet weer verder om in TivoliVredenburg te eindigen met een stukje van mijn hand. Die dag zijn er in het hele land initiatieven via componistenorganisatie Nieuw Geneco. Ik vind het te gek dat ik daarin zowel een spil als een aanjager kan zijn.’
Vibrandoneon
De rol van Martin Fondse als verbinder blijkt ook uit Many Faces of Jazz, een livealbum uit 2018 waarop hij te horen is met een groot aantal verwante geesten. Het werd een jaar eerder opgenomen in het Bimhuis, waar hij toen de Buma Boy Edgar Prijs ontving. Niet alleen is de titel perfect gekozen, de muziek maakt ook duidelijk waar Fondse voor staat. Hij is veelzijdig als componist, niet gebonden aan één specifieke stijl. Daarin toont hij inderdaad vele gezichten. Maar die vele gezichten verwijzen ook naar musici met wie hij heeft samengewerkt en mensen die acte de présence geven op de plaat. Dit Martin Fondse Orchestra bestaat onder anderen uit saxofonist Mete Erker, cellist Jörg Brinkmann, zangeressen Sanne Rambags en Anna Serierse, trompettist Eric Vloeimans, harpist Remy van Kesteren, de Braziliaanse zanger Lenine. Samen produceren ze warmbloedige klanken waarin jazz, pop en sfeervolle filmmuziek elkaar soepel afwisselen. Fondse speelt piano en vibrandoneon, een aangeblazen toetseninstrument dat oogt als een luxueus uitgevoerde melodica.
Hij is een van de weinige musici die het instrument bespeelt. ‘In 2009 ben ik begonnen. Een vriend vertelde me erover en wist dat iemand in Stadskanaal er een had. Die man dacht dat ik 2500 euro voor het instrument te duur zou vinden en gaf me een weekend bedenktijd, maar ik wilde het per se hebben. Doordat je de vibrandoneon met je adem bespeelt, is er direct contact tussen het instrument en je lichaam. Ik kan er vibrato mee spelen, het volume aan laten zwellen en weer af laten nemen. Dat was voor mij als pianist de grootste ontdekking. De vibrandoneon heeft registers, net als een accordeon, en als je ze samen gebruikt klinkt het als een bandoneon. Het geluid is aantrekkelijker dan dat van een melodica, warmer.’
Panic button
Een ander project dat Fondse op de rails zet, is de twaalfdelige Compositie des vaderlands. Daarvoor deelt hij het land in vier regio’s in. De drie noordelijke provincies bijten in juni het spits af tijdens het festival CityProms in Leeuwarden. ‘Onder de noemer “All Together Now” mag iedereen eraan meedoen. Blaasorkesten, koren, conservatoriumstudenten, statushouders, kinderen, amateurs en professionals. Ik verwacht tussen de honderd en 150 deelnemers. Na de zomer zijn Limburg, Noord-Brabant en Gelderland aan de beurt. Begin volgend jaar de Waterlinie: Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland. Flevoland, Utrecht en Overijssel sluiten de rondgang af. In december van dat jaar volgt een groot concert waarin alles bij elkaar komt. Ik weet nog niet hoe dat zal gaan, maar de mensen horen muziek die ze anders nooit zouden horen. Naast Nederlands repertoire, van Harry Bannink en Henny Vrienten bijvoorbeeld, zitten er allerlei andere soorten muziek in: wereldmuziek, klassiek, jazz. Ook op die manier wil ik gestalte geven aan mijn rol van verbinder. Er komen twaalf bouwblokken, die ik als dirigent kan aangeven. Voor het geval de zaak in de soep loopt, heb ik een panic button, een rood bordje dat ik omhoogsteek.’
Aan het concert in Leeuwarden doen ook twee jonge solisten mee. Zij vertegenwoordigen de toekomst, betoogt Fondse. ‘Ze spelen piano en viool, en kunnen allebei improviseren. In feite kan elk kind dat. Dat zou op de basisschool verder ontwikkeld moeten worden, liefst in een vast curriculum. Dat geldt voor creativiteit in het algemeen, voor beeldende kunst, voor dans. Eigenlijk zouden scholen ook verveling als vak moeten aanbieden. Nu hebben mensen altijd afleiding, met series of games, maar je moet verveling ervaren. Als je op jezelf teruggeworpen wordt, ben je gedwongen om vanuit het niets iets te ontwikkelen, zoals bij improvisatie.’
Op zaterdag 18 juni verzorgt New Music Now van 10.00 tot 22.00 uur een livestream met concerten, talkshows en interviews vanuit TivoliVredenburg. In juli is Martin Fondse te gast in VPRO Vrije geluiden op NPO Radio 4.