VPRO Gids 40

1 oktober t/m 7 oktober
Pagina 24 - ‘Activist tot in de kist’
papier
24

Cadeautje!

Je leest dit artikel gratis. Wil je meer van de VPRO Gids? Neem een abonnement. Nu 12 weken voor slechts 10 euro. Ik wil meer lezen →

Activist tot in de kist

Inge ter Schure

Activisme is altijd de rode draad geweest in het leven van Hedy d’Ancona. In de documentaire ‘Hedy d’Ancona: het persoonlijke is politiek’ zien we dat haar thema’s nog steeds relevant zijn. ‘Hedy kan het niet laten om haar mond open te trekken.’

Almelo 28 april 1982

Hedy d’Ancona, die op 1 oktober haar 85ste verjaardag viert, zet zich al sinds de jaren zestig in voor de vrouwenbeweging. Ze was medeoprichter van de actiegroep Man Vrouw Maatschappij en van het feministische maandblad Opzij – waar ze vervolgens aan de slag ging als hoofdredacteur. Daarnaast was ze actief voor de PvdA als staatssecretaris, minister en Europarlementariër. D’Ancona houdt zich de laatste jaren ook bezig met de emancipatie van ouderen – onder meer in haar vorig jaar verschenen boek Vrolijk verval en in de opvolger Kouwe kermis, die nu in de winkel ligt. In de documentaire Hedy d’Ancona: Het persoonlijke is politiek laten Roos van Ees en Doortje Smithuijsen zien hoe relevant haar thema’s ook nu nog zijn.

De documentairemakers spreken met abortusactivist Eva de Goeij, wethouder Marjolein Moorman en met een vrouw wier man momenteel in een euthanasietraject zit. ‘De strijdbaarheid van Hedy d’Ancona staat centraal in de film,’ zegt Roos van Ees. ‘Ze zei tegen ons: “Ik weet niet of mijn activisme helpt om de wereld te veranderen, maar mij helpt het in elk geval.” Haar strijdbaarheid is ontstaan in haar jeugd, toen ze zag hoe zwaar het was voor haar alleenstaande moeder om noodgedwongen te moeten werken. Hedy realiseerde zich dat de positie van werkende vrouwen beter geregeld moest worden. Dit soort onderwerpen heeft ze altijd aangepakt als sociale problemen en niet als de problemen van vrouwen.’

Hedy d’Ancona is altijd een realistische activist geweest. Ze realiseerde zich dat je in de politiek echt iets kon bereiken en dat je soms concessies moest doen. ‘Wat dat betreft is ze de laatste jaren eigenlijk scherper geworden,’ zegt Van Ees. ‘Op Instagram leest ze bijvoorbeeld een fragment voor uit haar nieuwe boek, waarin ze het heeft over populisten die niet van feministen houden.’

Het zit in het D’Ancona’s DNA om zich te bemoeien met zaken die ze onrechtvaardig vindt, merkte Roos van Ees. ‘Zelfs als het gaat om vergunningen van marktkramen. Ze kan het niet laten om haar mond open te trekken. Zoals ze zelf tegen ons zei: “Ik ben een activist tot in de kist.”’

Anderen over D'Ancona

We vroegen enkele generatiegenoten om hun persoonlijke en politieke band met Hedy d’Ancona te omschrijven.

Maja van Hall, beeldhouwer en schilder

‘Toen ik Hedy ontmoette bij een vrouwengroep hadden we direct een klik. Alsof we zusjes waren. Dat zat hem in de humor. Het feminisme, daar hadden we het niet uitgebreid over omdat het zo vanzelfsprekend was. Het thema vrouwen en werk vonden we allebei heel belangrijk, Hedy heeft daarin echt een verschil gemaakt. Heel concreet gebeurde dat bij mij aan de keukentafel. Mijn man, Eylard van Hall, was gynaecoloog. Hij begon in de jaren zestig als een enorme corpsbal en eindigde als een feministische, activistische hoogleraar gynaecologie. Hij werd door Hedy en mij langs de feministische meetlat gelegd en hij klom steeds wat hoger.

Toen Eylard zijn feministische denkbeelden ook binnen zijn vakgebied begon te verkondigen, werd hij daarvoor verketterd door conservatieve collega’s. Ze hebben hem zelfs voor de rechter gedaagd omdat hij het vak zou hebben bezoedeld. Maar hij heeft ook heel veel vrouwelijke gynaecologen opgeleid en zij droegen hem op handen. Hedy was een klankbord voor hem en zat zich bij ons aan de keukentafel op te winden. Ze vond het heel belangrijk dat Eylard zijn mening kon uiten en ze moedigde hem daarbij aan. Tijdens zijn uitvaart heeft Hedy een hele mooie speech gegeven. Ondanks het verdriet hebben we die dag toch erg gelachen.

Tot ik Hedy leerde kennen was ik feministisch binnen mijn eigen gezin en omgeving. Door haar ben ik activistischer geworden. Eén keer hebben we samen actiegevoerd. Hedy moest in de Tweede Kamer een wet verdedigen en ik hield, samen met andere vrouwen, een sit-in voor de deur. Daar heb ik een klap van een politieagent gekregen. Schandalig vond ik dat, ik was zo kwaad. Maar we zijn niet weggegaan.

Als vriendinnen hadden we vooral heel veel lol. We hebben ontzettend veel ongein uitgehaald, zoals het terugstelen van onze fietsen bij Hedy’s ex. Toen ze minister werd, hadden we wat minder contact. Ze vond haar gekke vriendinnen toen een beetje link, denk ik. Maar ze heeft zich ook wel eens met een grote auto met chauffeur voor mijn deur laten afzetten om kattenkwaad uit te halen. Hedy doet niet aan burgerlijkheid.’

Het werk van Maja van Hall is tot en met 21 oktober te bekijken in de Utrechtse galerie Quintessens, waar ze samen met haar zoon Jurriaan en haar kleinzoon Rinus exposeert.

Anja Meulenbelt
schrijver, feminist en politicus

‘In de begintijd van Opzij, toen het nog een tamelijk radicaal blad was, schreef ik een stuk getiteld “Kut ruikt lekker”. Dat kostte Opzij meteen een paar abonnees. Hedy vertelde me later dat ze bij bezoekjes aan dames in de provincie nogal eens aangesproken werd over dat artikel “van… eh… dat het lekker ruikt”. “Nou,” zei ze dan, terwijl ze een gebaar maakte alsof het over een lekker gebakje ging, “dat is toch zo? Hmmm!”’

Annemarie Oster
Actrice en schrijver

‘Ik ken Hedy d’Ancona via haar man, Aatje Veldhoen. Ik vond haar direct een leuke vrouw. Ze is geestig, intelligent, welbespraakt. En ze lacht om mijn grapjes, dan vind ik iemand natuurlijk sowieso leuk! In 2017 heb ik Hedy gevraagd of ze Babs wilde zijn op mijn huwelijk, buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. Ambtenaren zijn saai, maar Hedy gaf een oergeestige speech. Ik noem haar nog steeds Babs.

Met Hedy praat ik niet over politiek, daar weet ze veel te veel van af. Wel over toneel, mannen en verhoudingen. Hedy is heel open over haar leven en de liefde, ze neemt geen blad voor de mond. Soms kletst ze wel erg veel, dan denk ik: nu wil ik ook even wat zeggen.

Inmiddels zijn onze mannen allebei overleden. Dat verlies, dat is een van de minder leuke kanten van ouder worden. En de liefde verandert ook. Hedy neemt het de laatste jaren steeds meer op voor de zichtbaarheid van ouderen.

Dat is natuurlijk broodnodig. Het is heel vervelend om als oudere een quantité négligeable te worden. Ik heb daar zelf niet zo’n last van, net als Hedy ben ik geen persoon om achter de geraniums te belanden. Maar je krijgt wel eens rotopmerkingen. Toen ik een keer zat te pokeren op kunstenaarssociëteit De Kring zei iemand tegen me: “Oh, heb je je seniorenmomentje?” Dan denk ik echt: houd je stomme rotkop. Dus ik vind het heel goed dat Hedy zich opwerpt als boegbeeld van de ouderen.

Het mooie is: als je met leeftijdsgenoten bent, valt de ouderdom weg. Vanbuiten zijn we misschien ouder, maar vanbinnen zijn we nog hetzelfde. Overigens, over de buitenkant gesproken: Hedy kleedt zich altijd fantastisch. Ze heeft het feminisme een mondaine touch gegeven. Een wuft boegbeeld, dat is ze.’

Van Annemarie Oster verscheen onlangs Mantelliefde (uitgeverij Podium). In dit boek beschrijft ze periode waarin ze haar zieke man verzorgde.

Jeltje van Nieuwenhoven

‘Hedy en ik hebben elkaar in de jaren zeventig leren kennen toen we allebei aan het beginselprogramma van de Partij van de Arbeid werkten. We zaten samen bij de Rooie Vrouwen, de feministische beweging van de partij, en maakten ons sterk voor een eerlijke verdeling van kennis, macht én arbeid. Ik kan me herinneren dat we meeschreven aan het verkiezingsprogramma van de PvdA Amsterdam en dat Hedy zich hard maakte voor meer vrouwen hoog op de lijst. Toen zei een van de aanwezige mannen: “Als al die vrouwen op de lijst moeten, is er straks geen plek meer voor mij!” Ze heeft ervoor gezorgd dat er binnen de PvdA veel meer aandacht is gekomen voor man-vrouwverhoudingen.

In de tijd dat Hedy staatssecretaris en minister was, zat ik in de Tweede Kamer. Ze kan goed compromissen sluiten, maar dat deed ze niet op onderwerpen die ze echt belangrijk vond, zoals emancipatie en discriminatie. Ik vind het een vreselijk woord, maar ze is een fantastische voorvrouw. Naar Hedy werd geluisterd. En ze kan zelf ook goed luisteren. Ze straalt een enorme vrolijkheid uit, terwijl ze heel kwaad kan worden als het om de inhoud gaat. Maar die vrolijkheid, daar is niemand tegen bestand.

Je kunt de politiek uit de jaren tachtig en negentig niet vergelijken met hoe het er nu aan toegaat. Politici hebben veel minder respect voor elkaar, maar wij kregen in onze politieke jaren ook met heel wat vrouwonvriendelijkheid te maken. Niet dat ik eronder heb geleden hoor, maar als je je kop boven het maaiveld uitsteekt ben je een kreng.

Als we het tijdens een debat niet met elkaar eens waren, kon Hedy wel eens gepikeerd raken. Waarom ik haar zo tegensprak? Maar daarna konden we altijd weer snel lachen met elkaar. Dat is tot op de dag van vandaag zo: we hebben heel veel lol samen. En we roddelen graag. Waarover? Nee, dat weet ik niet meer.’

Hedy D’Ancona
Kouwe kermis
Nijgh en van Ditmar