Blijven gaan met Magellaan

Vanavond de steven achterwaarts gewend naar de zestiende eeuw, toen de ontdekkingsrace tussen Spanje, Portugal en Holland naar profijtelijke wingewesten in volle gang was. De grootste maritieme prestatie komt op het conto van de Portugese zeevaarder Ferdinand Magellaan, die leidinggaf aan de eerste Europese zeiltocht rond de wereld (1519-1522). Hij deed dat linksom en in Spaanse dienst, en dat behoeft enige uitleg. Gestimuleerd door zijn neef en makker Francisco Serrao, die als eerste Europeaan voet aan wal zette op de Specerijeneilanden (Molukken), drong Magellaan er bij zijn koning Emanuel I op aan hem als kapitein op een expeditie daarheen te sturen.

Deze weigerde, waarna Magellaan na maanden soebatten wel permissie kreeg van keizer Karel V van Spanje. Dat betekende echter dat Magellaan een zeeroute westwaarts moest zien te vinden, want in het Verdrag van Tordesillas (1494) was bepaald dat de wereld ten westen van een meridiaan die dwars door Brazilië loopt aan Portugal toebehoort, en ten oosten aan Spanje. Columbus had de Nieuwe Wereld aanvankelijk aangezien voor Indië – aan Magellaan nu de opgave om achter het Amerikaanse continent een doorgang naar het westen te ontdekken.

Hij vertrok 1519 met zijn Armada de Moluccas, vijf schepen met 237 manschappen, waarvan precies drie jaar later slechts één schip met achttien overlevenden Spanje weer wist te bereiken. Magellaan zelf was er toen niet meer bij; na het bereiken van de Filipijnen en het leggen van contacten met lokale heersers aldaar beging hij de veelgemaakte fout hen met geweld te willen bekeren tot het christendom, waarna hij dan ook met een bamboespeer werd gedood. 

De route van de expeditie en verliep als volgt: Kaapverdische Eilanden, Atlantische Oceaan oversteken naar Brazilië, door stormweer bij Patagonië zes maanden overwinteren in een baai, door de zeestraat tussen Vuurland en het Zuid-Amerikaanse vasteland (later Straat van Magellaan gedoopt) naar de Stille Oceaan, met de Humboldtstroom in de rug naar Guam, vandaar naar de Filipijnen en Molukken, Kaap de Goede Hoop rond en langs de Afrikaanse kust weer naar huis. Het was een aaneenschakeling van ontberingen en verschrikkingen: muiterij, desertie (een schip met belangrijke voorraden voer terug naar Spanje), schipbreuk, gevechten met inheemsen, gebrek aan voedsel, water en vitamine C, dus scheurbuik en andere ziekten.

Opvarende Antonio Pigafetta, die het overleefde en wiens verslag de belangrijkste bron voor de expeditie vormt, noteerde onder meer: ‘We aten slechts verpulverd beschuit vol wormen dat stonk naar urine van de ratten die ervan hadden gevreten. En we dronken voortdurend verontreinigd, geel water. (…) Van de ratten, die voor een halve dukaat per stuk werden verkocht, konden sommigen van ons niet genoeg krijgen.’

Spanje trok geen lering uit deze helletocht en stuurde drie jaar later weer een vloot westwaarts rond de wereld. Slechts een van de zeven schepen bereikte de Molukken.

U kunt de hele driejarige trip van Magellaan vanuit het tv-fauteuil in drieënhalf uur non-stop volgen in de verse, vierdelige Arte-documentaire L’extraordinaire périple de Magellan ofwel, met Duits understatement, Die abenteuerliche Reise des Magellan, een visuele zeereis van François de Riberolles.