Leven na de bom

Nederland is al bijna vergeten dat ‘we’ tussen 2014 en 2018 2000 keer Irak bombardeerden, maar de bewoners van Hawija zitten met de scherven en rouwen nog elke dag om de burgerslachtoffers. Ze willen antwoorden: hoe heeft dit kunnen gebeuren, alleen IS zou toch worden getroffen? En ze willen een schadevergoeding.

Regisseur Jochem Pinxteren, die hierover samen met Danny Ghosen de documentaire Als de bom valt maakte, vertelt aan de telefoon: ‘Na zeven jaar weten we nog steeds zo weinig van wat er allemaal gebeurd is. De coalitie noemde de luchtaanvallen de meest precieze oorlogsvoering ooit – de praktijk was anders.’

‘Maar als we het in Nederland over dit onderwerp hebben, wordt het al gauw abstract: is de Kamer wel juist geïnformeerd? Dat soort dingen, terwijl je het hebt over levens die verwoest zijn. Dat willen we in deze documentaire laten zien: dit is wat er gebeurt als je een bom gooit.’
 

In de nacht van 2 op 3 juni 2015 verloor Abdullah Rashid Saleh bijna zijn hele familie. Op de begraafplaats buiten Hawija bezoekt hij samen met zijn overgebleven zoon Hamoud de graven van zijn vrouw en kinderen. Een voor een wijst hij ze aan: ‘Mahmoud, Sadija, Umm Mohammed, Ibrahim, Rashid, Yamama, Amal, Khanisa...’ De graven zijn slechts aangegeven met een paar kapotte stoeptegels; IS stond niet toe dat mensen echte grafstenen gebruikten. Elke twee weken komt hij hier. Zijn huis in Hawija hoeft Abdullah nooit meer te zien; de herinnering aan zijn familie is te zwaar.

Abdullah heeft een nieuwe vrouw en kreeg zes nieuwe kinderen, die hij dezelfde namen gaf als zijn overleden zoons en dochters. Regisseur Jochem Pinxteren: ‘Dat vond ik eerst wel raar. Maar hij legde het uit, hij zei: “Als ik nu de namen van mijn dode kinderen uitspreek, krijg ik antwoord.” Dat vond ik echt een hele mooie zin.’ 

‘Ghofran was zeven toen de bom viel, nu is ze veertien. Ze is zo bang dat ze eigenlijk nauwelijks meer kan praten. Ghofran wordt gepest, omdat haar been kapot is door het bombardement. Ze is bang voor vliegtuigen en durft bijna niet naar buiten,’ legt regisseur Pinxteren uit. ‘Onze documentaire is zware kost, dat realiseer ik me. Je kan een klein uurtje pittige televisie verwachten, confronterend ook. Maar het is belangrijk om dit te laten zien. Ook omdat ik vind dat Nederland rekenschap moet afleggen over wat het heeft gedaan in Irak. Dit verhaal is nog lang niet klaar.'

Jochem Pinxteren: ‘De woning van deze familie is gebombardeerd in een week waarin zowel Nederland als Denemarken en Amerika actief waren. Deze mannen willen zo graag antwoorden, ze hoopten echt dat wij ze daaraan konden helpen. Ik heb navraag voor ze gedaan bij Defensie en heb nu net gehoord dat het Nederland niet was. Maar wie dan wel? Verschillende internationale media hebben al eens over deze familie geschreven, maar het onderzoek loopt tot nu toe dood.’

De door het bombardement verwonde Omar Ahmet Ateea (11) met zijn familie

Omar is elf jaar en hij is boos op Nederland, omdat ze zijn gezicht kapot hebben gemaakt. Als de kinderen hem op school weer eens uitlachen, belt hij zijn vader om opgehaald te worden. ‘Hij vraagt me altijd om zijn gezicht te veranderen, maar ik kan hem niet helpen. Ik heb geen geld,’ zegt Omars vader Ahmed. ‘Waarom bombardeerden ze ons? Wisten ze niet dat er families woonden in deze huizen?’
 

Jochem Pinxteren: ‘Op deze foto zie je het grote gezin van Omar. Zijn opa is suïcidaal sinds een bombardement zijn winkel verwoestte. Omar is ondanks zijn situatie ook gewoon een jongetje van elf, hij sprak tot mijn verbeelding. Bij deze familie merkte ik wel dat Danny het een beetje te kwaad kreeg. Ook onze lokale producer was onder de indruk; hij is een hippe jongen uit Bagdad en hij had geen idee dat dit hier gebeurd was. Hij zei: “Wij hoorden op het nieuws dat hier alleen maar terroristen woonden.”’