Een lichtstraal in Osdorp

De Wildemanbuurt in de wijk Osdorp, in stadsdeel Amsterdam Nieuw-West: hier stond mijn wieg, midden jaren zestig. Een nieuwe buurt was het, waar geloof in de toekomst vanzelf sprak, waar middenklassegezinnen woonden die de benauwde binnenstad hadden ingeruild voor de licht, lucht en ruimte van de nieuwe tuinstad. Boven ons woonde een concertpianist; een zwarte vleugel, de eerste keer het wonder van die pianotoetsen indrukken.

Een plek waar de toekomst vanzelf spreekt, is de Wildemanbuurt (ongeveer 5000 inwoners) allang niet meer. De buurt figureert prominent in de verkeerde statistieken, waar het gaat om overlast en criminaliteit: toen b&w in 2019 opdracht gaven voor een groot onderzoek naar drugshandel in de stad en hoe misdaadcarrières vorm krijgen, viel de keuze op ‘mijn’ buurt. Een andere statistiek waarin de buurt sinds jaar en dag ‘hoog’ scoort: armoede. ‘Je ziet de mooie kleding, de auto’s, maar het is camouflage,’ zegt Nassa Baladi (42). ‘Thuis stapelen de schulden zich op. Het is schaamte, de buitenwereld mag het niet zien.’ Baladi werkt als ‘life-coach’ met ouderen en jongeren met meervoudige problemen.

We bevinden ons in de Homebase, de huiskamer van Station Wildeman: een voormalig schoolgebouw dat een transformatie tot multifunctioneel buurtcentrum heeft ondergaan. Buurtbewoners kunnen er onder meer taallessen volgen en werkervaring opdoen, er worden budgettrainingen gegeven. Trainingen die hard nodig zijn volgens Baladi, want de schuldhulpverlening schiet tekort: ‘Als de schuld weg is, houdt de hulpverlening op, en een paar maanden later is het weer hetzelfde verhaal. Je moet ze een coach geven, met ze praten: wat is er misgegaan?’

Baladi heeft het druk, zijn telefoon gaat continu. De ‘burgemeester van Osdorp’ zoals hij in de buurt wel wordt genoemd, moet voortdurend dingen regelen, problemen oplossen. Buurtbewoners weten hem te vinden. Hij loopt naar de keuken. Koffie maken. Twee jongens nemen plaats in een van de zwarte zitbanken, zingen mee met een rapvideo, verdwijnen dan weer. Vlak naast een boekenkast met onder meer De telduivel van Hans Magnus Enzensberger, een oecumenische verhalenbundel en, verdwaald allicht, Uw hond opvoeden zonder training, zitten twee oudere Marokkaanse mannen zachtjes te praten.

‘Ik werd net gebeld door een paar gezinnen,’ zegt Baladi even later. ‘Mensen slapen op straat, we kijken nu of we warme kleding kunnen regelen, een slaapplek bij een opvang.’ Vanuit Homebase werkt Baladi voor Stichting Studiezalen: een project dat kinderen in kwetsbare wijken in staat stelt om onder begeleiding hun huiswerk te doen. Het in 2011 gestarte initiatief telt inmiddels 47 vestigingen, waarvan één in Station Wildeman, en biedt wekelijks zo’n 1400 kinderen een plek waar ze de rust vinden die thuis, met grote gezinnen in kleine woningen, ontbreekt. Een plek ook waar ze met ‘life-coaches’ over hun zorgen kunnen praten, zelfvertrouwen kunnen opdoen, hun eigen talent kunnen ontdekken.

‘De studiezalen vormen ook een manier om in contact te komen met de ouders,’ zegt Baladi. ‘Thuis is vaak sprake van ongelukkige huwelijken, veel ruzie, vader die op de bank slaapt, geen seksualiteit, geen gevoelens, het gaat er alleen over problemen, over geld en incassobureaus. Deze mensen beginnen hun dag met piekeren: hoe kom ik aan mijn eerste basisbehoeften, en gaan met dat idee ook naar bed. Dag in dag uit. Ze zijn continu bezig met overleven. Ze struinen de goedkoopste markten af. Kopen niet één tomaat, maar tien of twintig. Ik kan het geld beter aan eten opmaken, is de gedachte, want als ik het opzij zet, wordt het van mijn rekening afgehaald, omdat ik schulden heb. De meesten hebben twee koelkasten, en kasten vol eten, alsof ze aan het hamsteren zijn voor een oorlog. Als je bij een werkend middenklassegezin in de koelkast kijkt, ligt er een tomaatje en één pak melk: precies wat ze nodig hebben, ze weten dat ze altijd meer kunnen kopen. Maar deze mensen kennen dat niet, hebben geen ruimte om te ademen, lijden aan stress, hebben schuldgevoel, voelen zich ondergewaardeerd, hebben geen vertrouwen in het systeem, ze dromen niet meer, zitten vast in een donkere tunnel. Wij proberen een kleine lichtstraal te creëren, dat ze zien: hé, wacht es effe, er zijn mogelijkheden, ik moet een keer uit mijn slachtofferrol, iets ondernemen. Hoe? Door ze een luisterend oor te bieden en vertrouwen te geven, door ze de mogelijkheid te bieden om hier, in een vertrouwde omgeving, actief te worden en zich te ontwikkelen.’

We gaan naar buiten, de buurt in. Baladi wordt gegroet door voorbijgangers. Opnieuw telefoon: ‘Iets leuks voor de kerst, voor de kinderen, een kerststol… super, dank je wel.’ Mensen uit die tunnel, uit die overlevingsmodus halen, daar gaat het om, zegt Baladi, zodat ze om zich heen kunnen kijken, iets kunnen proberen. Het is vanuit die gedachte dat een nieuw initiatief is opgestart. ‘Fris Supermarkt’ wordt een supermarkt waar tachtig gezinnen gedurende een half jaar gratis eten en drinken kunnen halen, evenals andere dagelijkse boodschappen, zoals maandverband, tandpasta, shampoo en deodorant. Tot het zover is, verstrekt Baladi aan zo’n vijftien gezinnen die door de energiecrisis hard zijn getroffen tassen met voedingsmiddelen. We lopen er even heen, zegt Baladi, er wordt nu druk aan gewerkt om het klaar te krijgen. Onderweg komen we Abdelhamid Idrissi tegen. Idrissi (33) was de initiatiefnemer achter de Studiezalen, het leverde hem in 2019 de eretitel ‘Amsterdammer van het jaar’ op. Ook het idee van een gratis supermarkt is van hem.

‘De supermarkt komt vanuit de buurt,’ zegt Idrissi, ‘Baladi en andere medewerkers bepalen welke gezinnen in aanmerking komen. De gemeente ondersteunt het project, maar biedt – nog – geen financiering. We zijn een crowdfundingsactie gestart, hebben al bijna twee ton. Die hebben we nodig voor de verbouwing en inrichting. We spreken nu met verschillende partijen over het vullen van de schappen, en ook dat gaat de goede kant op.’

Nee, het is echt iets heel anders dan een voedselbank, zegt Baladi. ‘Fris Supermarkt is elke dag open, mensen kunnen elke dag komen, dat stelt gerust, ze weten dat het nooit op is. Bovendien mogen ze zelf kiezen welke producten ze meenemen.’ Daarbij gaat het niet om restanten, benadrukken Idrissi en Baladi, elke dag verse spullen. Baladi: ‘We willen echt het beste van het beste voor die gezinnen. Goede, gezonde producten, geen rotzooi met veel suiker.’

‘Het is veel meer dan alleen een winkel waar je spullen haalt,’ vult Idrissi aan. ‘Het gaat ook om kennis en educatie. We willen mensen bewustmaken van wat ze kopen. In de supermarkt hebben we daarom alleen biologische, duurzame producten, zoals babyspullen van het merk Naïf: luiers van afbreekbaar papier. Bewustmaken van verspilling ook. Een boer heeft ons benaderd: ik wil mijn appels en peren gratis aan jullie leveren. Geweldig! Liever dan het fruit onder de prijs te verkopen of door te draaien, geeft hij het aan ons.’

In de supermarkt wordt hard gewerkt. Het plafond is vandaag gesausd, legt de bouwopzichter uit, de vloer moet nog geschuurd, een goederenliftje ontbreekt nog, maar over een paar weken kan zeker worden begonnen met de inrichting. Idrissi en Baladi zijn verguld met het resultaat. Het is wit, licht, ruim en dat is precies de bedoeling: een frisse uitstraling. De eigenlijke supermarkt bevindt zich op straatniveau, via een trap kom je in een met glazen wand afgescheiden ‘ontvangstkamer’ vanwaar uitzicht is op de winkelschappen beneden en, via het computersysteem, op wat de ‘klanten’ in hun winkelwagen doen. Hier krijgen mensen een kop koffie, kunnen ze hun verhaal kwijt, krijgen ze uitleg over waarom het ene product gezonder is dan het andere.

Uiteindelijk doel is dat mensen de ‘adempauze’ aangrijpen om in dat halve jaar hun leven een nieuwe draai te geven, dat ze de vrijgekomen tijd en geld investeren in zichzelf, en in hun kinderen. Baladi: ‘Dat ze werk zoeken, dat ze hun kind een keer meenemen naar Artis bijvoorbeeld, zodat die later kan zeggen: ik heb ook leuke dingen gedaan.’ Iets dat hij zelf heeft gemist, zegt Baladi. De supermarkt zal in het begin door professionals worden gedraaid, maar het is de bedoeling dat buurtbewoners het uiteindelijk zelf grotendeels overnemen, zegt Idrissi, de jongeren kunnen hier werkervaring opdoen.

Als het hier goed loopt, wil Idrissi het concept ook elders opzetten, zoals hij met de studiezalen ook heeft gedaan: ‘Gratis supermarkten in het hele land, dat zou mooi zijn.’ Dan is hij weg, een vergadering in de Stopera. Op de plek waar de supermarkt komt, zat een gordijnwinkel, die is nu een pand opgeschoven. Mustapha is eigenaar van beide, verhuurder dus ook. ‘Fris Supermarkt is een mooi initiatief,’ zegt hij als we zijn winkel binnenstappen. ‘Er is veel armoede. De afgelopen vijftien jaar is het erg achteruit gegaan, de middenklasse is vertrokken.’

Volgens Baladi speelt de woonvoorraad daarbij een belangrijke rol. ‘Tijdens de crisis van 2008 werden alle nieuwbouwplannen gestopt. In plaats van te slopen, zijn ze gaan renoveren. Er zijn te weinig (koop)woningen in het middensegment. Mensen trekken daardoor weg zodra ze het beter krijgen, en daarmee verdwijnen rolmodellen uit de buurt, terwijl die zo belangrijk zijn: dat kinderen zien dat een opleiding je ergens kan brengen, weg uit de armoede.’ Recent aangekondigde bouwplannen zullen het verschil niet maken, denkt Baladi: ‘Het gaat hooguit om vijftig duurdere (koop)woningen.’

Ik vertel over de concertpianist. Mustapha: ‘Zo iemand in de buurt inspireert, of een topsporter’. Tegen Baladi: ‘Spelen jouw kinderen een instrument?’ Baladi: ‘Ja, Playstation controllers.’

Even later staan we voor mijn geboortehuis. Geen gordijnen. Baladi lacht: ‘Het staat leeg, je kunt er zo in, of diegene heeft geen gordijnen natuurlijk, dat moet het zijn.’ Telefoon opnieuw. Ik versta ‘huisbezoek’, ‘zorgen’, ‘buurtvaders’. Baladi verontschuldigt zich. Hij kijkt om zich heen, er valt een stilte. ‘En toch is het fijn om hier te wonen. Zo groen! Osdorp is een prachtige wijk.’