Samen voor ons allen

Het dorp kwam in opstand. Zonder winkel moet je voor elke vergeten boodschap de auto pakken en Ads winkel is meer dan alleen een plek waar je boodschappen doet, klinkt het, het is een ontmoetingsplaats. Een crowdfundingactie werd opgestart en 250 mensen droegen iets bij. ‘250 van de 400 voordeuren die het dorp telt,’ benadrukt Ad, terwijl hij in de winkel een klant helpt.

De opbrengst was 80.000 euro, daarmee kon Ad zijn oude energieslurpende koelingen en vriezers vervangen.

Om te voorkomen dat de fiscus de giften als inkomsten zou wegbelasten, werd het plan opgevat een stichting op te richten. Maar daarmee waren ze er niet. Een stichting voor alleen de winkel zou de fiscus niet accepteren. Samen met dorpsgenoten broedde Ad op een oplossing. Wat nu als ze vanuit de stichting een energiecoöperatie begonnen, met zonnepanelen op grote daken in het dorp? Zo sloegen ze meerdere vliegen in één klap: de kans op belastingvrijstelling nam toe, Ad en andere middenstanders konden dankzij die goedkope stroom de bedrijfskosten drukken en – wat een idee – het hele dorp zou zelfvoorzienend worden: Schoonrewoerd klimaatneutraal!

‘Het is een ontdekkingsreis geworden,’ zegt Ad. ‘Niemand van ons wist hoe zoiets ging, een stichting oprichten. Het is nu bijna rond, de notaris moet er nog een klap op geven.’

Het is een van de vele recente initiatieven in het dorp, zo blijkt. In elke straat staat sinds kort een ‘voedsel-zitbankje’ waarin mensen voedingsmiddelen kunnen deponeren voor de voedselbank in Leerdam, tegen verspilling. De bankjes dingen komend weekeinde mee in een provinciale verkiezing, licht Ad toe.

Ander initiatief: tachtig vrijwilligers helpen een oude boer met oogsten. Op die manier kan een karakteristieke hoogstamboomgaard, met ‘vergeten’ appelsoorten behouden blijven. De Dagwinkelactie heeft de verbondenheid nog verder doen toenemen, aldus Ad, die inmiddels ook op een aantal vrijwilligers mag rekenen. ‘Morgen heb ik een voormalige dierenarts. Die komt om zeven uur en doet de diepvries.’

En dan is er dus nog die coöperatie.

‘Een en ander moet nog wel uitgezocht,’ zegt Ad. ‘En we hebben natuurlijk daken nodig, voor de zonnepanelen.’

Even later staan we bij de receptie van grondwerkbedrijf A.H. den Hartog & Zn. Een vitrine met modelkranen, -tractoren en -graafmachines. En een kast vol bekers, gewonnen met tractorpulling.

‘Mijn broer en ik,’ verduidelijkt eigenaar Johan (42), zijn ogen beginnen te glimmen. Johan heeft interesse om panelen te plaatsen, vertelde Ad eerder die middag. We gaan dus even bij hem langs.

‘Kijk nou toch,’ zegt Ad als we buiten staan, hij wijst naar twee enorme bedrijfshallen. ‘Schitterend!’

‘Daarmee kun je de hele middenstand van energie voorzien,’ vult medecoöperatieoprichter Jolanda Lemcke (60) aan. Johan lacht een beetje en zegt dat de daken er slecht aan toe zijn, die moeten sowieso eerst vervangen voor er panelen op kunnen. ‘Geen probleem,’ reageert Ad. ‘daarvoor bestaan subsidies. Die zonnepanelen haal je er vervolgens makkelijk uit en voor het gebruik van je daken krijg je natuurlijk ook wat.’ Tegen ons: ‘Want Johan wil er ook een keer van naar de Chinees.’

Maar Johan heet dan wel geïnteresseerd, helemaal overtuigd is hij niet, blijkt als we de rondleiding vervolgen. Hij begint over ‘de donkere dagen’ en zegt dat accu’s de oplossing niet zijn. ‘Je komt toch bij windmolens uit.’

Die wil echter niemand in z’n achtertuin. Een recent plan van de gemeente Vijfheerenlanden, waar Schoonrewoerd onder valt, sneefde doordat het naastgelegen dorp in opstand kwam.

‘Windmolens hebben wel altijd stroom,’ vervolgt Johan.

Ad: ‘Maar je hebt toch ook niet altijd wind, Johan?’

Johan: ‘In die donkere dagen heb je vaak wel wind, en het kan natuurlijk zomaar dat je drie maanden geen zon hebt. Nou ja, weinig zon.’

Ad: ‘Ja, weinig zon.’

Jolanda: ‘Minder zon, ja.’

Johan: ‘Minder.’

Jolanda: ‘Je hebt nu ook al zoutaccu’s, en energieopslag in rivieren.’

Terwijl ze Johan met argumenten bestoken, kijken Ad en Jolanda ook in onze richting. Kom, help eens even mee Johan te overtuigen, lijken ze te willen zeggen. Van lieverlede mompelen we dat als Johan nu toehapt hij subsidie krijgt voor een nieuw dak. Wacht hij tot het dak uit zichzelf instort, dan bestaat die subsidie misschien niet meer.

‘Ja, precies,’ zegt Ad. ‘Zo zit het Johan.’

Het gesprek komt op kabels die moeten worden getrokken van Johans dak naar het dorp.

‘Is dat niet jouw werk Johan?’ horen we onszelf zeggen. ‘Dat wordt jou gegund natuurlijk, verdien je er meteen aan.’

Jolanda springt bij. ‘Daarover maken we afspraken met de netbeheerder.’

We komen aan bij een weiland. Johan monstert onze schoenen. ‘Oh, dat gaat wel,’ zegt hij zachtjes, meer in zichzelf dan tegen ons. We stappen in de modder.

‘Die panelen kun je ook hier leggen natuurlijk,’ zeggen we. ‘Een zonneweide!’

‘Dat is zonde,’ reageert Johan. ‘Zonnepanelen leggen op goede grond, dat doe je niet.’

Hij wijst naar de huizen aan de overzijde van het weiland, waar de bewoners ons gezelschap argwanend in de gaten houden vanachter glazen schuifpuien. ‘En daar worden ze er ook niet blij van.’

We nemen afscheid. ‘Maar het hoeft niet per se jouw dak te zijn hoor Johan,’ zegt Ad nog. Knap staaltje onderhandelingsstrategie? Wat zei Ad ook alweer? ‘Johan wil er ook een keer van naar de Chinees’?

‘We hebben meer daken op het oog, Johan, de fabriek bijvoorbeeld.’ Die fabriek is Royal Leerdammer Lactalis, onderdeel van een Franse multinational. Alle Leerdammer kaas wordt hier gemaakt. Dak genoeg om het hele dorp van stroom te voorzien, leert Google Maps.

Werknemers wonen in het dorp, ze kopen in Ads winkel. Op de bedrijfswebsite wordt gerept van ‘duurzame relaties met onze leveranciers én onze omgeving’. Appeltje-eitje zou je denken. Niet dus.

‘We zijn bezig met de energietransitie, maar die coöperatie speelt niet,’ zegt een woordvoerder. ‘We hebben het uitsluitend over bedrijfsdoeleinden.’

‘Het idee van: ik sta in het dorp, dus ik ben onderdeel van het dorp – dat zit daar zó niet tussen de oren,’ zegt Jolanda als we even later door het dorp wandelen. Lactatis gaf ook niets tijdens de Dagwinkelactie. Ad: ‘Ze zeiden: doe maar een euro bij de verkoopprijs van de kaas. Tja.’

‘Er is wel beweging,’ zegt Jolanda. ‘We zijn al een paar keer op gesprek geweest, maar alles moet waarschijnlijk overlegd worden met het hoofdkantoor. En Frankrijk is ver weg.’

We komen bij de dorpskerk. Deels verwoest tijdens een noodweer, staat er te lezen. Op 1 augustus 1674 raasde het Schrickelik Tempeest over het land: kerktorens knapten als luciferhoutjes, de Utrechtse Dom stortte in. Ook even verderop hield de natuur ooit huis. Schoonrewoerd is bekend vanwege het Wiel van Bassa, dat ontstond toen in 1673 een dijk doorbrak, waarna het binnenstromende water met een enorme kracht alles omwoelde en een enorme kolk – een woeling, ook wel een wiel genoemd – deed ontstaan: de grootste van Nederland.

Of die herinneringen aan natuurgeweld bijdragen aan klimaatbewustzijn? Niemand die het weet. Dat de actie met de Dagwinkel en de coöperatie het energiebewustzijn heeft versterkt, daarvan is Jolanda wel overtuigd. ‘Het besef is gegroeid dat je verantwoordelijk bent voor je eigen omgeving, voor de mensen om je heen.’

Of religie ook een belangrijke rol speelt – bij de laatste verkiezingen was de SGP de grootste partij, op afstand gevolgd door het CDA – betwijfelt ze. Ze is zelf actief in de gereformeerde kerk, net als Ad, maar dat geldt lang niet voor alle betrokkenen. En in de kerken is klimaatverandering geen dominant thema, over rentmeesterschap gaat het zelden of nooit. ‘De kerken gaan nu zonnepanelen plaatsen, maar dat is vanwege de stookkosten.’

Twee weken later. Ja, zegt Ad door de telefoon, zijn voedselbankjes hebben de prijs voor het beste idee gewonnen: 2500 euro. En gisteren waren ze bij de notaris: de stichting is een feit. Aan de andere kant van de lijn wordt het stil.

‘Maar die coöperatie wordt nog een heel gedoe.’

Hij klinkt teleurgesteld.

‘We hadden iemand ingehuurd om alles uit te zoeken. Ons doel was direct aan dorpelingen leveren, zo goedkoop mogelijk, maar het blijkt dat je die energie eerst aan een energieleverancier moet aanbieden. Die verkoopt het vervolgens voor een hoog tarief door.’

Vooralsnog geen goedkope stroom dus. Het is een tegenslag, maar opgeven doen ze niet. ‘De gemeente gaat ons nu ondersteunen om te kijken hoe het wél kan, als pilotproject. Die coöperatie komt er, zeker weten.’

En Johan, is die inmiddels om?

‘We willen eerst alles geregeld hebben – met de netbeheerder, met de fiscus,’ antwoordt Ad. ‘Eigenlijk kun je daarna pas naar de mensen toe, zo van: goh, je hebt een mooi dak, zou je daar zonnepanelen op willen? Velen zullen dan meedoen. En ja, Johan vast ook.’