In Nederland worden per dag negentien miljoen wegwerpverpakkingen in de prullenbak gegooid na maar één keer te zijn gebruikt. Om deze schrikbarende hoeveelheid te verminderen voerde de overheid vorig jaar een aantal regels in rond zogeheten ‘single-use plastics’ (SUP). Zo zijn eetgelegenheden sinds 1 juli 2023 verplicht om een toeslag in rekening te brengen voor plastic wegwerpverpakkingen zoals bakjes, bestek en bekers. Daarnaast moeten zij een herbruikbaar alternatief aanbieden.
Het probleem is alleen dat de afvalberg er niet door is geslonken, zo blijkt uit de aflevering ‘De papierparadox’ van het HUMAN-programma Wat houdt ons tegen? waarin journalisten Jeroen Smit, Jaap Tielbeke en Daphné Dupont-Nivet onderzoeken hoe we onze economie klimaatvriendelijker kunnen inrichten – en vooral welke bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen en wie of wat er juist op de rem trapt.
De VPRO Gids sprak met de researcher van de aflevering Donna Steenbergen. ‘Het is een ingewikkeld verhaal,’ waarschuwt ze meteen aan de telefoon. ‘Dat begint er al mee dat een paar maanden na de invoering van de SUP-wetgeving een Kamermotie werd ingediend waardoor de controlerende organisatie ILT nu niet handhaaft op de meerprijs. We zien ook al dat er in de gemiddelde snackbar zelden een herbruikbaar alternatief wordt aangeboden. Wel zijn bedrijven massaal gewisseld van plastic naar kartonnen en papieren bakjes, bestek en bekertjes, al dan niet met een beschermend laagje plastic aan de binnenkant. Voor karton en papier geldt geen toeslag voor de consument. Maar het probleem met dat kartonnen materiaal is dat het allemaal vervuild in de prullenbak terechtkomt en nooit wordt gerecycled. Alles gaat de verbrandingsoven in. En de productie van al dat papier legt een enorme druk op Europese oerbossen en er wordt ook veel geïmporteerd van buiten Europa. Niet duurzaam.’
De echte oplossing ligt volgens Steenbergen in hergebruik. Op het NS-station Rotterdam Centraal loopt nu een pilot waarbij consumenten homogene herbruikbare bekers meekrijgen die moeten worden ingeleverd en professioneel worden afgewassen. Maar zowel de papier- als de fastfoodindustrie werkt tegen, aldus Steenbergen. Zij strooien beleidsmakers zand in de ogen met onderzoek dat zou aantonen dat wegwerp milieuvriendelijker is dan herbruikbaar. Steenbergen: ‘Een grote groep wetenschappers heeft bezwaar aangediend tegen de foutieve aannames in dit onderzoek. Milieu Centraal stelt: na 25 keer gebruiken is een herbruikbare beker altijd beter, ook als je hem zelf onder een warme kraan afwast. De fastfoodindustrie is nu eenmaal bang dat extra gedoe voor de consument klanten kost. We zijn in de afgelopen eeuw verslaafd geraakt aan het gemak van wegwerpverpakkingen, maar daar kunnen we ook weer van afkicken. Verandering is mogelijk: vroeger vonden we roken in het vliegtuig normaal en gebruikten we volop plastic boodschappentassen. Nu niet meer. En denk aan de nagenoeg eeuwig herbruikbare bierkrat: het kan dus wel.’