dinsdagetalage

1884, tumult in de Parijse Salon. Mensen drommen samen rond het enorme Portrait de Madame X. De opkomende schilder John Singer Sargent (1856-1925), van Amerikaanse origine maar geboren in Florence, had een van de spraakmakendste sterren van dat moment geportretteerd, de beeldschone socialite Virginie Gautreau. Maar wat hier meer dan levensgroot aan de muur hing ging het Parijse publiek te ver. Wat een vulgaire pose, wat een uitdagend decolleté, wat een ziekelijk bleke huid en wat een schaamteloos effectbejag – hier hing een sexy lijk, een zegepraal voor de wansmaak! Diepe teleurstelling bij zowel Sargent als Gautreau. Niet veel later retoucheerde Sargent het doek iets kuiser: het jurkbandje dat eerst uitdagend van Gautreaus schouder gleed trok hij weer op tot waar het hoort.

Maar zoals wel vaker bij dit soort relletjes was de ophef juist een bewijs van de vooruitstrevendheid van de kunstenaar en zou de geschiedenis hem gelijk geven. Deze reputatiedip ten spijt groeide Sargent namelijk uit tot de meest gewilde portretschilder van zijn tijd – eerst in Londen, later in Boston. Zijn kracht school in zijn virtuositeit, zijn stilistische vernieuwing en in zijn vermogen om het wezen van zijn personages te onthullen door middel van een steelse blik, een ongewone pose, een asymmetrisch oog of een rare knokkel. IJdeltuiten die voor Sargent poseerden, vreesden wat hij zou zien.

Maar erg bang hoefden ze niet te zijn, want ten diepste zijn Sargents schilderijen monumenten van verleiding. Het zijn in de eerste plaats modieuze objecten die modieuze mensen afbeelden, met als voornaamste boodschap: kijk mij, ik hoor erbij. Middelen dus, om je sociale status te vergroten of te bevestigen.

In Close up ziet u vandaag een uitzending van het Britse televisieprogramma Exhibition on Screen dat het belang van mode in Sargents werk onderstreept. Als geen ander wist Sargent ‘landschappen van stof’ te creëren die hij verleidelijk rond zijn personages drapeerde als ultieme tekenen van smaak en stijl. Daarbij was hij niet waarheidsgetrouw, maar schilderde hij de plooien zoals nodig was om tot een ultieme fantasiecouture te komen. Geen wonder dat Sargents schilderijen bij modeliefhebbers zo bemind zijn.