Andrej Koerkov (1961) moet wel lachen om de trucs die zijn Nederlandse uitgever uithaalt om zijn boek in de publiciteit te brengen. Volgens het persbericht bij De laatste liefde van de president werd Koerkov vanwege het boek ondervraagd door de Oekraïnse geheime dienst, en was hij onderwerp van een diplomatiek relletje toen Vladimir Poetin probeerde te voorkomen dat hij een lezing zou geven in Parijs.
Allebei niet geheel onwaar, zegt Koerkov, maar wel een tikje overdreven. Wat die geheime dienst betreft, die kwam rustig een kopje koffie drinken. En Poetin: ‘Ik denk niet dat die ooit van mijn boek heeft gehoord. De rel ging puur om de vraag of ik als Oekraïnse schrijver thuishoorde in de Russische delegatie op de Parijse boekenbeurs.’ Door alle publiciteit steeg de verkoop van zijn boeken wel met 35 procent, grinnikt Koerkov. En dat kan de man die in 1993 zijn eerste twee boeken zelf liet drukken wel waarderen.
De tijden van vernederende uitgaven in eigen beheer zijn vijftien jaar later allang voorbij voor Koerkov. Hij is tegenwoordig een gelauwerd auteur, wiens werk is verschenen in 29 talen. Daarnaast is hij een veelgevraagd politiek analist en commentator. Een man in bonis kortom, en dat is hem aan te zien in Antwerpen, waar hij te gast is op de boekenbeurs "Het andere boek". Koerkov –atletisch postuur, baardje, blozende wangen, guitige blik – is in een stralend humeur en babbelt honderduit. Na afloop van het gesprek wordt hij opgewacht door zijn knappe blonde vriendin, met wie hij gearmd in de menigte verdwijnt.
Met 'De laatste liefde van de president' schreef de Oekraïense schrijver Andrej Koerkov een politieke satire én semi-autobiografische liefdesroman.
Andrej Koerkov over Oekraïne: ‘Het is nogal wat, als je binnen dertig jaar verandert van een strak georganiseerde communistische maatschappij in een kapitalistische bananenrepubliek waar corrupte rijkaards de touwtjes in handen hebben’
Zendertje
Koerkov is in de Scheldestad om te praten over De laatste liefde van de president, een vuistdikke roman die zich voor het grootste deel afspeelt in Oekraïne (‘Corruptistan’) in 2015. Hoofdpersoon Sergej Pavlovitsj Boenin is min of meer toevallig president van het land geworden. Hij is geen incompetente kerel, maar loopt wat verloren rond in het presidentiële paleis, waar hij wordt omringd door lakeien van wie hij niet weet of hij ze kan vertrouwen. Op de achtergrond spelen allerlei schimmige zaakjes met de Russen en de machtige oligarchen in het land, maar eigenlijk is hij vooral bezig met zijn liefdesleven en zijn geïmplanteerde hart, dat hem heel wat last bezorgt. Niet alleen heeft de weduwe van de vorige eigenaar bedongen dat ze bij het hart in de buurt mag blijven, ook blijkt er een zendertje in te zitten waarmee bepaalde partijen hem in de gaten houden. Dit hoofdplot wordt afgewisseld met hoofdstukken waarin we Boenin volgen als student in de Sovjet-tijd, en als veelbelovend lid van de nieuwe elite in het land. Met deze filmische aanpak wilde Koerkov een hologram creëren van het leven van de hoofdpersoon, zegt hij. ‘Het is misschien niet voor iedereen even makkelijk te lezen, maar ik wilde dat je zijn handelen steeds kunt afzetten tegen dat van tien of dertig jaar geleden.’ Op deze manier, meent Koerkov, kon hij het beste de overweldigende veranderingen invoelbaar maken die Oekraïne heeft doorgemaakt sinds het einde van de Sovjettijd.Want het is natuurlijk nogal wat als je binnen dertig jaar verandert van een strak georganiseerde communistische maatschappij in een kapitalistische bananenrepubliek waar corrupte rijkaards de touwtjes in handen hebben. De laatste drie presidenten van het land zijn net als zijn personage Boenin toevallig aan de macht gekomen, zegt Koerkov. ‘Het zijn geen slechte mensen, maar het zijn geen goede politici, en ze kunnen niet anders dan dansen naar de pijpen van de nieuwe rijken.’
Allegaartje
Door de brede opzet van het boek krijgen we tevens een goed inzicht in het sociale weefsel van de voor ons westerlingen toch tamelijk exotische Oekraïne. Die een allegaartje blijkt te zijn van verschillende bevolkingsgroepen: islamitische Krimtataren, Russen, en Ruslandgezinde en Ruslandhatende Oekraïners. Een potentiële tijdbom, erkent Koerkov, maar gelukkig wordt men verenigd door de Oekraïense mentaliteit: ‘Oekraïners zijn lui, egoïstisch, tolerant, niet politiek geëngageerd en erg anti-collectief. De gemiddelde Oekraïner is alleen geïnteresseerd in zijn huis, zijn familie en de grens van zijn stukje land. De grote vijand voor de meeste mensen zijn niet de Russen, maar de buren.’ Daarbij, stelt hij: Oekraïners hebben niet het agressieve van de Russen. ‘Ondanks onze ligging zijn we eigenlijk een mediterraan land. We zijn een beetje als de Italianen: vrolijk en emotioneel. Feesten in Oekraïne eindigen gewoonlijk met luide samenzang, die in Rusland met een vechtpartij.’
Behalve een politieke roman is De laatste liefde van de president dus ook een liefdesroman, waarin de verschillende vriendinnen van Boenin met veel tederheid en empathie beschreven worden. Deels omdat de liefdesverhalen semi-autobiografisch zijn, knipoogt Koerkov. Maar het is niet alleen dat: ‘Vrouwen zijn de drijvende kracht in Oekraïne. Als zij er niet waren was het land allang in elkaar gestort.
Onze mannen zijn erg infantiel. Ze doen alsof ze de baas zijn, maar ze geven niets om familie of verantwoordelijkheid. Terwijl de vrouwen hun kinderen proberen op te voeden, zitten de mannen aan de fles.’ Niet voor niets is de machtigste politicus in Oekraïne momenteel een vrouw, zegt hij. ‘Drie mannen namen het tegen haar op, maar ze konden het niet winnen.’ (lacht)
Noodlot
Ook de vrouwen ontsnappen evenwel niet aan het noodlot dat bij Koerkov op elke pagina op de loer ligt. De kinderen van Boenin en zijn grote liefde worden dood geboren, zijn broer en haar zus plegen samen zelfmoord. Eigenlijk gaat alles mis wat er in een mensenleven mis kan gaan. ‘Die dingen hadden een Nederlands personage ook kunnen overkomen,’ relativeert de schrijver aanvankelijk. Maar dan fel, als we ons blijven verbazen over al die tragedies: ‘U hebt niet in een land gewoond dat wanhopig was!
De sociale drama’s van het begin van de jaren ’90, een periode van grote wetteloosheid, hebben een enorme impact gehad op onze psychologie. Ik heb zelf vijf of zes vrienden verloren die zijn omgebracht door huurmoordenaars, onder wie de man die me het geld had geleend voor het publiceren van mijn eerste boeken. Iedereen die honderd dollar had, gebruikte die om kogelvrije deuren in zijn appartement te bouwen.’
De traumatische gebeurtenissen van de jaren ’90 hebben er eveneens toe geleid dat de jongste generatie Oekraïners zich heeft afgewend van de politiek, zegt Koerkov. ‘Neem de nieuwe lichting schrijvers, die is geboren in de jaren ’80. Die bestaat vooral uit vrouwen die schrijven over seks, drugs en rock-’n-roll. Veel van hen zijn televisiepresentatrices en zangeressen. Een van hen heeft zelfs in Playboy gestaan. Politieke en sociale kwesties negeren ze. Ik vind dat niet per se slecht. Ze zijn levendig en energiek, en ik houd wel van hun arrogantie ten op zichte van de dissidente sovjetliteratuur.’
Hoe de situatie in zijn land over twintig jaar zal zijn, vindt Koerkov moeilijk in te schatten. Vandaar dat het vervolg op zijn boek, dat hij in zijn nawoord belooft, nog even op zich zal laten wachten. ‘Misschien over twee of drie jaar, als ik de toekomst wat beter voor me zie.’
Andrej Koerkov: De laatste liefde van de president (vertaling Eva van Santen, uitgever Nieuw Amsterdam)