Douwe Draaisma oogstte veel succes met 'De heimweefabriek', over de mechanismen van het geheugen. In november verschijnt zijn nieuwe boek, 'Het vergeetboek'. ‘Vergeten houdt zich niet aan onze aanwijzingen van wat belangrijk is om te onthouden.’

Het vergeetboek gaat niet over onthouden, maar juist over vergeten. Waarom?
Draaisma: ‘Wat ik opmerkelijk vind, terugkijkend op al het gelees en gestudeer over dit thema, is dat we gewend zijn om vergeten tegenover onthouden te zetten. Waar een herinnering is, is geen vergeten en waar iets is vergeten daar is geen herinnering. Ik ben tot de conclusie gekomen dat vergeten als het ware door de herinnering heen loopt en dat je in de herinnering allerlei dingen kunt aanwijzen die vooruit lopen op het vergeten. Neem bijvoorbeeld de eerste herinnering die veel mensen hebben, die accentueert gelijk dat je twee, drie jaar lang alles vergeten bent. En vaak volgt op die eerste herinnering ook nog een periode die weer vergeten is. Dus zo’n eerste herinnering is als een krabbeltje op een blanco pagina die bijna meer accentueert hoeveel vergeten eraan vooraf gaat en erop volgt dan dat het een begin is van het je kunnen herinneren.’

Vergeten heeft een negatieve connotatie. Is dat onterecht?
‘Nou, net zoals bij geheugen moet je allerlei soorten van vergeten onderscheiden. Vergeten van iets wat je hebt meegemaakt is iets anders dan het vergeten van informatie, en het vergeten als gevolg van ziekte is weer anders. Elke soort heeft zijn eigen wetten. Bij sommige vormen van geheugenverlies is het verleden aangetast, maar zijn mensen wel in staat om wat ze nog gaan beleven op te slaan. Andersom komt het ook voor dat mensen geen herinneringen meer kunnen opslaan, terwijl het verleden nog wel intact is. Dat zijn al twee vormen van geheugenverlies die een volkomen verschillend leven veroorzaken.’

Waarom vinden mensen het zo jammer dat ze dingen vergeten?
‘Ik denk dat dat te maken heeft met kunstmatige geheugens die we hebben uitgevonden: fotografie, film, geluidsopnames, noem maar op. Dat maakt ons bewust van allerlei dingen die ons geheugen niet kan. Soms zie je een oude foto van jezelf waarvan je je niet kunt herinneren waar en wanneer die gemaakt is. Dus foto’s hebben ook wel een beetje de neiging om je te herinneren aan wat je bent vergeten. Dat geldt zelfs voor dagboeken. Soms lees je een passage terug, maar staat daar geen enkele herinnering achter. In die zin schuiven kunstmatige geheugens ook een beetje voor de herinnering.’

Is het verspilde moeite te proberen iets niet te vergeten?
‘Vergeten houdt zich niet aan onze aanwijzingen van wat belangrijk is om te onthouden. Je neemt je voor dat verhaal van die film of die formulering uit dat boek te onthouden en een maand later is het allemaal weg. Ons geheugen reageert niet geweldig goed op commando’s. Ik heb een verzameling eerste herinneringen doorgewerkt die Nico Scheepmaker begin jaren tachtig heeft aangelegd. Daar zitten er een paar tussen waarin de moeder het kind indringend aankijkt en zegt: dit moet je je altijd blijven herinneren. En dat is het enige wat ze zich herinneren. Er zit maar één ding op en dat is je erbij neerleggen dat het zo werkt.’

Het vergeetboek van Douwe Draaisma verschijnt in november bij Historische Uitgeverij Groningen.