#CB12: Heilig achterhuisje

Hoe zijn gemiddelde werkdag eruitzag, wilde een interviewster van de Britse krant The Observer ergens begin dit jaar weten. Nogal saaie vraag, zou je denken. Maar het antwoord van Shalom Auslander (1970) mocht er wezen: ‘Ik sta op, breng mijn kinderen naar school en vervolgens probeer ik iets te schrijven waardoor ik het gevoel krijg dat ik aan het zondigen ben. Ik ben orthodox-joods opgevoed, met 613 religieuze regels, dus ik heb heel wat te overtreden voor ik hier weg ben. I’m on a sin binge for the rest of my life.’ Kernachtiger kun je het werk van deze New Yorkse heilige-huisjesschopper nauwelijks samenvatten.
In zijn eerste boek, de memoires Foreskin’s Lament (2007, vertaald als De geschiedenis van mijn voorhuid) beschreef hij verschroeiend geestig zijn jeugd in Monsey, New York, waarin vooral zijn moeder hem leerde sidderen voor het Opperwezen en diens bespottelijk complexe wetten. Twee jaar eerder verscheen er een verhalenbundel met de veelzeggende titel Beware of God. En in zijn debuutroman vermijdt hij taboes ook niet bepaald.
Hope: A Tragedy luidt de Amerikaanse titel. Verteller Solomon Kugel is een klassieke Woody Allen-neuroot die een groot deel van zijn tijd besteed aan het verzinnen van de perfecte laatste woorden voor op zijn sterfbed. En in de eerste hoofdstukken doet hij, in de verbouwde boerderij in het plattelandsdorp Stockton die hij onlangs betrok met zijn vrouw Bree, zijn zoontje Jonah en zijn aftakelende moeder, de ontdekking die op het omslag van de Nederlandse vertaling prijkt: Anne Frank leeft en woont op zolder.

Oneerbiedig
Het irritante getik en de stank die de bewoners plaagden werden dus níet veroorzaakt door muizen, maar door ’s werelds beroemdste dagboekenschrijfster, die de oorlog op wonderbaarlijke wijze overleefde. Ze is, decennialang ondergedoken, inmiddels een monsterlijk verwilderde horrorverschijning met de houding en het grove taalgebruik van een onvervalste kenau. En, o ja, ze werkte al die tijd aan haar eerste roman; een zware dobber, als er van je debuut ruim 32 miljoen exemplaren zijn verkocht.
Auslander is niet de eerste wiens fantasie met de fi guur Frank aan de haal gaat. Philip Roth gaf haar geestverschijning bijvoorbeeld een prominente rol in The Ghostwriter (1981). Maar het resultaat was zelden zo oneerbiedig en hilarisch. In een kleine 300 pagina’s rijgen de keiharde grappen zich aaneen. Als Kugel zich voorstelt hoe hij zich van zijn ongenode gast moet ontdoen, lees je: ‘Hij zou Wagner opzetten. Hij zou een Duitse herder aanschaffen. Als de man van de pakketdienst aanbelde, zou hij tegen haar zeggen dat het iemand van de Gestapo was die heel veel vragen had.’ Of, ook een fijne: ‘Onderduiken bij Joden op zolder, dacht Kugel, is als je verbergen voor een leeuw in een gazelle’.

Kampherinneringen
Proza geschreven met de timing van een stand-up comedian is het. En dat geldt zeker ook voor de scènes rond moeder Kugel, die weliswaar veilig in 1946 in Amerika werd geboren, maar niettemin met haast verlekkerde overgave zwelgt in de rol van Holocaustslachtoffer. Ze leeft uit een permanent ingepakte koffer, want ‘je kan nooit weten’. Ze heeft ingebeelde kampherinneringen. En van een schemerlampje naast haar bed beweert ze dat het gemaakt is van de huid van haar vader. (‘“Er staat MADE IN TAIWAN op,” zei hij. “Ja, hèhè, ze gaan er natuurlijk niet MADE IN BUCHENWALD op zetten.”’)
Een uitzinnige karikatuur in een hysterisch absurdistische plot. Maar ook een verhaal over het gewicht van de geschiedenis en de heiligverklaring van het lijden. Over de vraag wat opgevoed worden met het idee een ‘eeuwig vervolgde’ te zijn doet met een kind. Of, in algemenere zin, of positivisme en dromen van een betere wereld wel zulke realistische of nastrevenswaardige dingen zijn. Immers: ‘Pessimisten zullen nooit gaskamers bouwen.’
Er zijn vast lezers zijn die het allemaal smakeloos en shockerend zullen vinden. Wij zeggen: Anne Frank leeft en woont op zolder is een heerlijk zondig genoegen.