Ze werkte in een crisisopvang en op een basisschool in Amsterdam-West, deed toneelschool, won prijzen voor essays, schreef een non-fictieboek over de manier waarop wij naar daklozen kijken en is op dit moment druk bezig met een proefschrift over wetenschapscommunicatie. Wytske Versteeg (1983) heeft een hoop gedaan voor ze in mei van dit jaar de lovend ontvangen roman De wezenlozen publiceerde.
‘Het is inderdaad geen samenhangend CV,’ beaamt ze tijdens het gesprek in een café in haar woonplaats Delft. Maar gevraagd naar de gemene deler van haar activiteiten antwoordt ze: ‘Ik ben gefascineerd door verschillende manieren van kijken en door de ontoereikendheid van taal. Adriaan Morriën schreef ooit hoe jammer hij het vond dat zijn dochters leerden spreken zoals het hoorde, en daarbij hun originaliteit kwijtraakten. Dat vind ik een fascinerend idee. Taal schiet altijd tekort. Je hebt het vaak niet door, tot het moment dat je iemand écht wilt bereiken. Als het er werkelijk toe doet, waar blijf je dan met al je woorden?’ Juist die tekortkomingen laat Versteeg in haar debuutroman heel precies zien, in beeldende en ritmische zinnen.
Tragedie
De wezenlozen is een moderne tragedie: het verhaal van een familie die langzaam uiteen valt. En dat terwijl ze het allemaal zo goed bedoeld hadden. Vooral met Gone. Gone is een mysterie, ze praat al sinds haar zesde niet meer en weigert sinds een tijd ook om te eten. Via haar vader Siegfried, moeder Clarissa, tweelingzus Ismeen en oom George verschuift de blik op haar steeds een beetje. Was het een val die haar beschadigde, de opvoeding of een trauma door seksueel misbruik? De enige met wie Gone nog contact maakt is Siegfried, een wereldvreemde leraar klassieke talen. ‘In een tragedie is iedereen schuldig, maar niemand verantwoordelijk, elk speelt zijn eigen rol en krijgt zijn deel,’ doceert hij zijn leerlingen. Net als Morriën had hij zijn eigen kinderen het liefst geen taal geleerd. ‘Hij wilde de wereld bewaren waarin we onze eigen woorden maakten, onze eigen namen gaven en waarin hij de enige zou zijn die ons begreep’ zegt zus Ismeen daarover.
Al in het begin van De wezenlozen is duidelijk dat het niet goed gaat aflopen met dit gezin. Ismeen strijdt om de aandacht van haar stervende vader, moeder Clarissa is niet bij machte iets aan de situatie in huis te veranderen. Iedereen is doodongelukkig. Daar lijkt even verandering in te komen als Gone bij haar oom George gaat wonen. Dan krijgt het boek groteske trekjes. George, het buitenbeentje van de familie, heeft namelijk een huis gewonnen met een realityshow waarin de ‘meest monsterlijke’ deelnemer zou zegevieren. Voor de ogen van de camera’s gaat het steeds slechter met Gone. Er komen activisten aan de deur en mensen die haar heilig verklaren, maar niemand grijpt in. ‘Het is net geen moord, maar misschien nog wel erger’ zegt moeder Clarissa.
Shortlist
Toch is het niet George die in deze tragedie het monster speelt. In een bekroond essay over huiselijk geweld in 2005 hield Versteeg een pleidooi tegen het ontmenselijken van ‘de dader’, omdat het slachtoffer dan ook niet meer beschouwd kon worden als een levend wezen. ‘De sleutel lijkt te liggen in de erkenning van complexiteit en ambiguïteit,’ schreef ze. Dat is precies wat De wezenlozen laat zien: hoe schuldig en monsterlijk iedereen is in deze tragedie, maar tegelijkertijd ook hoe complex en ambigu, hoe menselijk dat monster is. En hoe de taal tekort schiet om er iets aan te doen.
Dat Versteeg hiermee een bijzondere debuutroman schreef, bleef niet onopgemerkt. Ze kreeg louter lovende recensies en sleepte zelfs een nominatie voor de longlist van de AKO Literatuurprijs in de wacht. Ze is er vrij nuchter onder. ‘Ik laat me er niet te veel door beïnvloeden. Al voor De wezenlozen uitkwam, ben ik begonnen aan een nieuw boek, en ik werk fulltime aan de universiteit. Het is vooral fijn om te weten dat ik niet voor de bureaula schrijf.’
Wytske Versteeg is te gast op Crossing Border:
> Vrijdag Den Haag KS
De roman 'De wezenlozen' is een van de opvallendste debuten van afgelopen jaar. In ritmisch proza schetst Wytske Versteeg de inktzwarte ondergang van een familie waarin iedereen het allemaal zo goed bedoeld heeft.
In De Avonden sprak Jeroen van Kan met politicoloog en essayist Wytske Versteeg over haar debuutroman 'De wezenlozen'.