Zuchtmeisje

[…]
t’aime!
[…] la vague
Je vais, je vais […]
[…] tes reins
[…]

Stel dat dit tekstsnippertje het enige was wat je had. Verder wist je niets, geen melodie, geen achtergrondinformatie. Zou je dan via deze tekstflarden het liedje ‘Je t’aime, moi non plus’ van Serge Gainsbourg en Jane Birkin kunnen reconstrueren? Je zou hoogstens kunnen concluderen: dit is een liedje over de liefde. Houden van, golf, lendenen… Je zult het verder moeten doen met fantasie.
Op zulke onmogelijke missies stuurt Sappho je steeds. De dichteres gaf ons een schoenendoos van 2600 jaar oud met slechts enkele intacte gedichten en verder vooral heel veel gruis. Zwaar verminkte poëzie. Met soms een glimp van een schaduw van een oeuvre. Zoals in fragment 31 (vertaling van Paul Claes): Gelukkig als de goden lijkt / mij de man te zijn die vlak / tegenover jou zit en luistert / naar je mooie stem // en lieve lach, zodat plots / mijn hart in mijn borst bonst. / Zodra ik naar je kijk / stokt mijn stem.

Songs
Dat Sappho vol gaten zit heeft haar reputatie nooit geschaad, eerder gesterkt. Poëzie gaat nu juist over de gaten, over betekenisvol wit, over pregnante puntje-puntje-puntjes. Sappho is stuk en dus nooit af. Daar houden wij van. En alle vertalingen zijn even waar, want van Sappho mag alles.
Alles? Een Sappho-vertaling zou op zijn minst zingbaar moeten zijn. Haar gedichten waren niet om te lezen. Sappho schreef songs. Sappho was een soort zuchtmeisje. Er is een anekdote over de Griekse dichterstaatsman Solon die zo in verrukking zou zijn geraakt toen hij een Sapphosong hoorde, dat hij het liedje per se zelf wilde leren, opdat hij daarna rustig sterven kon.
Je moet Sappho eigenlijk niet vertalen, maar uitvoeren. Een wonderlijke poging daartoe komt van Old Songs. Die Amerikaanse groep zet antieke Griekse poëzie op muziek – op twintigste- eeuwse Amerikaanse folkmuziek. Ze zingen Hipponax, Alkaios en ook Sappho onder begeleiding van banjo’s en gitaren. Innovatief. En dat past bij Sappho, die zelf volgens de overlevering als eerste de lier bespeelde met een plectrum. We vertalen van liedjes naar liedjes, schreef Chris Mason van Old Songs in 2009 het Amerikaanse literaire tijdschrift Antioch Review. ‘My goal is a song you sing in your head as you walk down the street.’

Didgeridoo
Twee van de leden van het trio beheersen Grieks. Ze proberen het muzikale van Sappho over te brengen in de Engelse songteksten. Dat is lastig, schrij_ Mason. Neem bijvoorbeeld de Sappho-regel ‘μήτε μοι μέλι μήτε μέλισσα’. De hypnotiserende herhaling van m- en lklanken gaat in het Engels verloren: ‘Neither for me, honey nor bee’. Het eerdergenoemde fragment 31 wordt als songtekst dit: He seems like a god to me / Sitting there across from you / Listening closely to your sweet voice / And your lovely laughter sets / My heart trembling in my breast.
Dat klinkt opeens een beetje simpeltjes. Maar je zou het natuurlijk moeten horen. Bij één uitvoering speelt Old Songs zelfs een Sappholiedje onder begeleiding van een didgeridoo. Raar? Er is geen enkel geluid uit de oudheid overgeleverd dat deze uitvoering kan weerleggen.

Sappho-nummers van Old Songs zijn te beluisteren via deze website.

Dichters uit Nederland en België die na 2000 debuteerden delen hun ideeën over, en ervaringen met Sappho op deze website.

‘Ik zeg dat iemand zich ons nog herinneren zal’. Over Sappho. Met Paul Claes en Marianne Peereboom: Zaterdag 16 juni, 20.00 -21.00 uur in de Rotterdamse Schouwburg.