Dat de verering van Noord-Korea’s ‘Geliefde Leider’ Kim Jong-il ver ging, was bekend. Toch reageerde de wereld verbaasd toen de dood van de dictator in december 2011 werd aangekondigd door een huilende Noord-Koreaanse nieuwslezeres en duizenden mensen zich op straat ontroostbaar toonden. Waren ze werkelijk verdrietig, of moesten ze van hoger hand doen alsof? Niemand weet wat er werkelijk omgaat in de hoofden van de inwoners van ’s werelds meest geïsoleerde dictatuur. Daartegenover staan genoeg bizarre verhalen over de extravagante Kim Jong-il: zijn liefde voor glijbanen en haarlak, zijn overtuiging dat hij het weer kon beïnvloeden, zijn wereldrecord op de golfbaan dat alleen door Noord-Koreaanse media bevestigd kon worden. Het is ook smakelijk lachen om de foto’s op het weblog kimjongillookingatthings.com, waarop nog steeds nieuwe foto’s verschijnen van Kim Jong-il met zonnebril, telkens even serieus kijkend naar schoenen, geoogste aardappels of een kom soep.
Zo begon het ook voor Adam Johnson, schrijver van de pasverschenen roman Gestolen leven (Signatuur). De Amerikaan, die in het dagelijks leven creative writing doceert aan Stanford University, vertelt in een interview met Richard Powers achterin het boek, dat hij ooit begon aan een grappig, ironisch bedoeld verhaal over het Zuid-Koreaanse filmsterretje Choi Eun-hee. Zij en haar man, regisseur Shin San-ok, werden in opdracht van Kim Jong-il ontvoerd en opgesloten, tot ze toestemde om een communistische Godzilla-film te maken. Naar een scenario van Kim Jong-il zelf. Maar toen Johnson regelmatig een Noord-Koreaans dagblad begon te lezen, dat dagelijks in Japan wordt vertaald, raakte hij gefascineerd door de propagandistische teksten. Vervolgens las hij ook boeken met getuigenissen van mensen die de Noord-Koreaanse goelag hadden overleefd en werd hem duidelijk dat er weinig te lachen valt in Noord-Korea. Zijn verhaal kreeg een heel andere wending.
John Doe
‘Ik heb iemand eens horen zeggen dat het verschil tussen fictie en non-fictie is dat fictie geloofwaardig moet zijn. Noord-Korea is niet iets wat je bij elkaar zou kunnen verzinnen,’ vertelt Johnson aan Powers. Het verhaal van Gestolen leven is dan ook tamelijk bizar, en dat terwijl de schrijver de meest geschifte (maar waargebeurde) verhalen over Kim Jonil al heeft laten vallen omdat zijn werk anders een ‘te kluchtige draai’ zou krijgen. Hoofdpersoon is Pak Jun-do, homoniem voor John Doe, de Engelse benaming voor iemand waar de identiteit niet van bekend is. Hij is de zoon van een verdwenen moeder en een invloedrijke vader die een weeshuis leidt. Jundo is een dubbelzinnig figuur; hij is zowel slachtoffer als pleger van gruwelijke misdaden. Hij volgt een ondergrondse training als soldaat om in het donker te kunnen vechten, werkt een tijdje als kidnapper van onschuldige Japanners en op een vissersboot als ontcijferaar van radioboodschappen. Uiteindelijk belandt hij in een strafkamp, ontdekt de liefde en neemt iemand anders zijn identiteit over. En dan ben je nog maar op de helft van het boek.
Gestolen leven is een goedgeschreven thriller, liefdesverhaal en politieke roman ineen, met veel oog voor detail als het gaat om de emoties van de personages en het dagelijkse leven in Noord-Korea. Johnson heeft de frictie willen laten zien tussen het grote nationale verhaal van het land, de propaganda, en het kleine persoonlijke verhaal. Dat is bijzonder, want er bestaan bijna geen films of documentaires over het land. Non-fictie gaat enkel over nucleaire politiek, economische theorie en militaire geschiedenis. Literatuur is er verboden, tenzij daarin het regime vereerd wordt. Of Johnson de Noord-Koreaanse realiteit weergeeft is dus moeilijk na te gaan. Zeker is wel dat hij uitgebreid, zeven jaar, onderzoek heeft gedaan voor dit boek. Hij sprak met geheime bronnen in Noord-Korea en slaagde er zelfs in een vijfdaags bezoek aan het land te brengen, wat bijzonder is voor een Amerikaan. Over dat bezoek zegt hij zelf in het interview met Richard Powers: ‘Ik had voortdurend de neiging om mensen te individualiseren, om ze op straat aan te spreken in de hoop hun echte persoonlijkheid te ontdekken achter die eenvormigheid waartoe ze verplicht waren. Helaas kon ik alleen in mijn roman aan die aanvechting toegeven.’ Gestolen leven kwam eind 2011 in de vs uit, is daar lovend ontvangen door critici en kwam direct in de bestsellerlijsten terecht. Nu kan ook de Nederlandse lezer kennis maken met de persoonlijkheid van de Noord-Koreanen. Of in ieder geval met die van Jun-do.
Bureau Buitenland: interview met Adam Johnson, zondag 18 maart, radio 1, 19.04-20.00 uur
Gestolen leven van Adam Johnson is thriller, liefdesverhaal en politieke roman ineen, gebaseerd op ware, bizarre gebeurtenissen in Noord-Korea.