‘Het grootste deel van Europa was bezig met oorlog, maar wij waren hier bezig met literatuur. Dat was heel positief, om bezig te zijn en niet alleen te wachten tot de vrijheid komt.’ Kunstenares Gisèle van Waterschoot van der Gracht (1912), latere echtgenote van de in ’56 overleden Amsterdamse burgemeester d’Ailly en vorig jaar door de huidige burgemeester geridderd in de Orde van Oranje Nassau, bood vanaf 1942 onderduikers een schuilplaats. Op de derde etage van haar huis aan de Herengracht ontstond Castrum Peregrini, ‘burcht van de pelgrim’; ingeklemd tussen bedden en boeken verborg ze jarenlang in wisselende samenstelling een aantal jonge, meestal Joodse mannen. Er werd gedicht, vertaald, geschreven en gelezen; allen overleefden de oorlog.
Castrum Peregrini, voor ‘vrijheid, vriendschap en cultuur’, bestaat nog steeds en is nu een cultureel centrum. Het onderduikersverblijf bleef intact. Om de herinnering levend te houden nemen er vier mensen hun intrek: schrijver/ filosoof Dirk van Weelden, hoogleraar politicologie Jean Tillie, schrijfster Maartje Wortel en, in een dubbelrol als deelnemer en verslaggever voor De Avonden, Jeroen van Kan. Ter inspiratie komen dagelijks gasten langs, zoals socioloog/filosoof Zygmunt Bauman (1925) en kunstenares Amie Dicke (1978). Het project begint op Koninginnedag. ‘Gekke dag, om juist dan midden in Amsterdam opgesloten te worden,’ zegt Van Kan. ‘Nu het dichterbij komt, realiseer ik me dat je toch vijf dagen met andere mensen opgesloten zit. Het samenleven met elkaar in een heel kleine ruimte kennen we niet meer, hè; ik geloof dat meer dan de helft van Amsterdam bestaat uit eenpersoonshuishoudens. Ik denk wel dat het mooie radio oplevert. Wat gebeurt er als je jezelf onvrij maakt? Ik monteer het in de vorm van een dagboek; deels zal dat bestaan uit het registreren van de dagelijkse routine, het ontwaken, een avond in de huiskamer. Ja, wat doe je dan? ’ Tot Bevrijdingsdag dagelijks te beluisteren op Radio 6.
De avonden, van maandag 30 april t/m vrijdag 4 mei, Radio 6, 22.30-23.00 uur
Vier mensen sluiten zich een week op op een voormalig onderduikadres aan de Herengracht 401 in Amsterdam. Wat gebeurt er als je jezelf onvrij maakt? Een zoektocht naar de essentie van vrijheid.