Queen of Crime

Aan een tafeltje voor de Shandiz Takeaway begiet een bejaard echtpaar zijn fish & chips met een royale scheut azijn. Wat verderop, in Vaughan Road, schuifelt een gezin rond in allemaal eendere... laten we het gewoon trainingspakken noemen. In de Princess Gardens klitten hangouderen in scootmobielen bijeen.
Torquay is allang niet meer de deftige badplaats die het in de loop van de negentiende eeuw werd, toen de Romanovs er een vakantiehuis hadden en uiteenlopende beroemdheden als Napoleon iii, Edward vii, Benjamin Disraeli, Alexandra Tolstoi (vrouw van) en onze eigen koningin Emma graag in het stadje verbleven. Torquay was befaamd om zijn milde winters en frisse lucht en was een populair kuuroord. Toen tegen het eind van de negentiende eeuw de Britse upper class mediterraan Europa als zonniger alternatief ontdekte, werd Torquay het vakantieoord van de hogere middenklassen. Ze arriveerden met de trein uit Londen en omgeving, namen hun intrek in sjieke hotels als het Imperial en flaneerden in vol ornaat over The Strand en de Victoria Parade.
In dat Torquay werd op 15 september 1890 Agatha Mary Clarissa Miller geboren. Onder de naam Agatha Christie werd ze de beroemdste misdaadschrijfster ter wereld. Van de tachtig romans en verhalenbundels die ze schreef, werden in meer dan zeventig landen grofweg twee miljard exemplaren verkocht. In 2008 riep de Unesco Christie uit tot de meest vertaalde auteur ter wereld. Veel van Christie’s boeken en verhalen spelen in Torquay en omgeving, het stijlvolle, elegante Torquay van haar jongere jaren. Toen ze op 12 januari 1976 overleed, bestond dat Torquay allang niet meer en leek ook haar manier van schrijven, met zijn eendimensionale personages, dikwijls nogal geforceerde plots en sepia getinte couleur locale, achterhaald. Christie, die heel relativerend over haar werk kon spreken, leek zich dat te realiseren. Niet lang voor haar overlijden liet ze zich ontvallen: ‘Ik geloof niet dat er tien jaar na mijn dood nog iemand is die zich mijn naam herinnert.’

Nostalgie
Om die opmerking moeten ze bij de vvv van Torquay nog dagelijks lachen. Agatha Christie is een van de belangrijkste toeristische attracties van de regio die zich ‘The English Rivièra’ noemt en naast Torquay uit de stadjes Paignton en Brixham bestaat. Het wemelt er van de plekken die een rol speelden in het leven of de boeken van Agatha Christie, en sinds een jaar of twintig worden die serieus gebruikt om de streek te promoten. Sleutelwoord: nostalgie. Geen land dat dit begrip zozeer cultiveert als Groot-Brittannië. Geen land ook, dat er zoveel reden toe heeft. Hoe levend de belangstelling voor de schrijfster en haar wereld is, blijkt elk jaar in september, als in Torquay het Agatha Christie Festival plaatsvindt: een fenomeen dat gepaard gaat met theateruitvoeringen, literaire discussies, filmvertoningen, murder mystery dinners, bus-, boot en treintours, tuinfeesten, teaparties, verkleedpartijen en wat de organisatie nog meer heeft kunnen verzinnen. Samen met John Risdon wandelen we de Agatha Christie Mile, een route die langs de Tor Bay voert en begint bij het Grand Hotel. Risdon is geograaf en historicus, auteur van onder meer The River Dart en liefhebber van het werk van Agatha Christie.
‘Eigenlijk zou ik het liefst beginnen bij het geboortehuis van Agatha,’ vertelt hij. ‘Dat was een flinke villa gelegen op Mount Stuart, aan wat toen de rand van de stad was. Maar helaas besloot de gemeente Torquay in 1962 dat het gebouw moest worden gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. O, wat hebben ze daar sindsdien een spijt van gehad!’
Terwijl we langs het statige witte hotel wandelen, vertelt Risdon over Agatha’s gelukkige jeugd, de vroege dood van haar vader, een legerkapitein, en de reizen die ze vervolgens met haar rusteloze moeder maakte. ‘Dat moet het begin zijn geweest van Agatha’s eigen reislust.’
Het Grand Hotel, vervolgt hij, was de plek waar Agatha Christie op kerstavond 1914 in het huwelijk trad met vliegenier Archie Christie. Archie, die diende bij de Royal Flying Corps, had een paar dagen verlof gekregen van zijn squadron in Frankrijk. Op Tweede Kerstdag moest hij alweer via Londen terug naar het front. Een erg gelukkig huwelijk werd het niet en in 1926 ging het stel uit elkaar. Agatha, die inmiddels zeven boeken op haar naam had staan, bleef de rest van haar leven de naam Christie dragen. In 1930 trouwde ze met archeoloog Max Mallowan, die ze in Irak had leren kennen.

Gifmoorden
We wandelen verder. Langs de Princess Pier (waar Agatha als kind rolschaatste), de Princess Garden (waar ze met Archie flaneerde) en het Pavillion (waar Archie in 1913 na een Wagnerconcert om haar hand vroeg). Ten slotte arriveren we bij het meest zichtbare eerbewijs van Torquay aan zijn beroemde dochter: de Christie Memorial Bust. Hij werd op 15 september 1990, ter gelegenheid van Christie’s honderdste verjaardag, onthuld door haar dochter Rosalind. De buste werd gemaakt door de Nederlandse beeldhouwster Carol van den Boom-Cairns, die ook onder meer koningin Wilhelmina (Brielle) en Remco Campert (Den Haag) in brons vereeuwigde. Ook buiten de Agatha Christie Mile wemelt het in Torquay en omgeving van de bedevaartsoorden voor fans van de Queen of Crime. Het Torquay Museum heeft een afdeling aan haar gewijd. De Church of St. Mary the Virgin in Churston bevat een glas-inloodraam dat Christie doneerde. In Castle Chambers, thans een appartementengebouw, was tijdens de Eerste Wereldoorlog een hospitaal gevestigd waar Christie als vrijwilligster op de farmaceutische afdeling werkte. Ze leerde er veel over medicijnen en giftige stoffen. Die kennis zou haar later van pas komen, want gifmoorden zijn een gretig gebruikt ingrediënt in haar oeuvre.
‘Welkom in de gevaarlijkste tuin van Devon,’ grijnst head gardener Ali Marshall als we zijn aangekomen bij de enkele kilometers verderop gelegen Potent Plant Garden van Torre Abbey. Torre Abbey stamt uit 1200 en is daarmee het oudste gebouw van de streek. Er zijn mooie verhalen over te vertellen, met Richard Leeuwenhart als spil, maar wij zijn hier vooral vanwege de giftige planten die Ali in haar tuin kweekt. Ze heeft alle boeken van Agatha Christie gelezen en uitgezocht welke gifsoorten aan welke planten worden ontleend. Die groeien hier allemaal. Een informatiebord legt uit hoe giftig elke plant is. De prunusfamilie (cyanidemoord in Sparkling Cyanide) krijgt vijf doodskopjes, net als de tabaksplant (nicotinemoord in Three Act Tragedy) en de taxus (taxinemoord in A Pocket Full of Rye). De klaproos (morfinemoord in Hickory Dickory Dock) krijgt er vier.

Bloemmotieven
De volgende dag nemen we vanaf de Cary Parade de in Agatha-Christiekringen befaamde Barnaby-bus. Het in groen en beige geschilderde voertuig werd in 1947 door de inmiddels ter ziele gegane autofabrikant Leyland vervaardigd. ‘Hij heeft geen snelheidsmeter en geen benzinemeter,’ vertelt de chauffeur trots.
De Barnaby-bus voert naar Greenway, het 121 hectare grote landgoed dat Christie in 1938 voor 6000 pond kocht als vakantiehuis. De rest van het jaar woonde ze nabij Oxford, waar Max Mallowan fellow was op All Souls College. In 2007 werd het huis eigendom van de National Trust, die het twee jaar geleden openstelde voor publiek.
Van Greenway House kun je een heleboel zeggen, maar het belangrijkste is dat het Erg Engels is. Naast een ruimhartige aanwezigheid van bloemmotieven betekent dat: overal heel veel kastjes en plankjes met heel veel voorwerpen. ‘Het lijdt geen twijfel dat wij altijd een familie van verzamelaars zijn geweest,’ gaf Christie ooit toe, en Greenway House is haar getuige. Opbergdoosjes, papier-maché, keramiek, glas, zilverwaar, hoeden, pijpen, vestzakhorloges, meubilair, sculpturen, schilderijen en friezen uit alle windstreken – Agatha kwam overal en kocht alles. Opmerkelijk: Greenway House kent wel een Fax Room, waarin inderdaad een oud faxapparaat is te bewonderen, maar geen werkkamer. Christie schreef om het even waar zich maar een tafel bevond waarop ze haar Remington schrijfmachine kon neerzetten. Dit tot teleurstelling van menige interviewer, die nu wel eens wilde weten waar die gigantische productie precies tot stand kwam.

Treinreis
Vanaf de Greenway Key, een paar honderd meter van het landhuis, vertrekt de Christie Belle, die bezoekers over de rivier de Dart naar het kustplaatsje Dartmouth voert. Vlak na vertrek passeren we het boothuis, locatie van een moord in Dead Man’s Folly. In Dartmouth steekt iedereen de rivier over en stapt in Kingswear op de Dartmouth Steam Railway. Dat deed speurder Hercule Poirot immers ook, in wel vier Christie-avonturen. Ook de schrijfster zelf maakte deze treinreis regelmatig, als ze naar Londen ging.
De treinstellen staan al klaar op het station van Kingswear. De locomotief komt aanrijden om ons op te pikken. ‘Conducteur, is dit niet een gwr 4200 Class 4277 Hercules in een 2-8-0T configuratie?,’ vraagt een man. ‘Jazeker,’ knikt de conducteur.
De man stoot zijn zoontje aan. ‘Zie je wel? Dezelfde trein als in The ABC Murders!’ Zijn ogen stralen.

Agatha Christie Festival: Torquay, 9 t/m 16 september
 

Niet alleen de Britse koningin Elizabeth viert dit jaar haar diamanten jubileum. Op 25 november 1952 ging Agatha Christie’s toneelstuk The Mousetrap in het Londense Ambassadors Theatre in première. Sindsdien wordt het vrijwel dagelijks uitgevoerd, niet zelden voor een uitverkochte zaal, tegenwoordig die van het St Martin’s Theatre. Christie heeft in haar testament laten opnemen dat het stuk niet mag worden verfilmd zolang het nog in het theater wordt opgevoerd. Om het jubileum luister bij te zetten, begint deze maand een zestig maanden durende tournee door heel Groot-Brittannië. Daarnaast zullen wereldwijd zestig uitvoeringen van het stuk plaatsvinden, waaronder in Nederland.