Boekenbijsluiter #5

Angst voor het NIETS (stilte, het donker, de dood).

Het lezen van theater vergt speciale aandacht en een levendige verbeelding. In het geval van Samuel Beckett staat daartegenover dat zijn didascalieën (aanwijzingen m.b.t. wie op het toneel wat hoe doet, wat waar staat/hangt/valt/ligt, hoe het, iets, iemand, álles eruit ziet/klinkt/ruikt, enz.) heel precies zijn. Happy Days bestrijdt het niets met niets, dat wil zeggen het legt de vinger op de zere plek en zegt: 'Dat doet pijn hè. Geef je maar helemaal over, hier is een bakje.'

Feitelijkheden, raadsels, bezweringen, rituelen.
Zij, Winnie, half ingegraven en in toenemende mate wegzakkend in een berg aarde, beschenen door een nietsontziend en niet-aflatend hel licht, uit haar slaap gehouden door een onzichtbare deus ex machina met een luid klingelende bel, vraagt zich niet af hoe het zover met haar heeft kunnen komen.
Ze ordent de verweerde objecten in haar handtas op rituele wijze (spiegel, kam, tandenborstel, revolver) en praat koortsachtig tegen Hem, Willie, woonachtig in een hol aan de achterkant van de berg. Een man van weinig woorden, nauwelijks zichtbaar en binnensmonds pratend, in spaarzame, eenlettergrepige woorden - een zeldzaam ondankbare rol voor een acteur. Hij houdt zich voornamelijk bezig met het hardop lezen van de krant, waarschijnlijk aan Winnie. Het vermoeden ontstaat dat ze ooit man en vrouw waren:

WINNIE – There was a time when I could have given you a hand … And then a time before that again when I did give you a hand … You were always in dire need of a hand, Willie.

Nu snauwt zij hem af en speelt hij verstoppertje. Maar zonder elkaar kunnen ze niet; bestaan ze niet. Woorden, voorwerpen en handelingen bieden hen houvast. Bijvoorbeeld 'Happy days' zeggen, alsof elke dag weer een geschenk is.
Zoals vroeger, weet je wel.
Weet je het nog?
Joehoe, bén je er nog?

In één keer van kaft tot kaft consumeren. Hoewel er in dit stuk geen dialogen zijn waarvan je de draad kwijtraakt wanneer je de tekst terzijde legt, werkt de hardnekkige herhaling van sommige elementen en het geleidelijke verschuiven van andere pas echt goed op je in bij integrale verslinding. Het is geen Shakespeare, Racine of Kraus; het hoeft dus niet lang te duren. Sterker nog, na het eerste gebruik zal de inname steeds voorspoediger verlopen.

a. Combinaties met andere middelen

De werking van Happy Days wordt versterkt door de inname van het werk van Russische absurdisten als Daniil Charms (Ik zat op het dak) of Michail Zjostsjenko (Zo leven wij, broertjes), die de menselijke conditie misschien minder elegant en subtiel samenvatten, maar over een even groot gevoel voor tragiek beschikken.
Wat groot is kan klein gemaakt, wat klein is groot; wat dood is levend, wat levend is dood. Staat het, dan kun je het laten vallen; ligt het, dan kun je het rechtop zetten. Dit alles werkt op de lachspieren, óók als je er ondertussen een beetje bij moet huilen.

Vergeetachtigheid is een van de bijwerkingen van de menselijke conditie zoals Beckett die in bijna al zijn stukken typeert. Zijn personages blijven halverwege een glorieus betoog steken, vaak zelfs al in de aanzet ertoe: 'Hoe luidden ze ook weer, die onsterfelijke woorden? God is goedheid, grenzeloze liefde.. bla bla bla..'
Het zou dus goed kunnen dat je, naarmate dit compacte werkje je dierbaarder wordt, moeite krijgt je bepaalde passages te herinneren. Wat daar het beste tegen helpt is die passages middels bepaalde rituele handelingen verbinden aan vertrouwde objecten die je altijd bij je hebt; je mobiele telefoon bijvoorbeeld, of, why ook not, het boekje waar ze in staan. In de trein naar je werk, niets te doen? Herhalen die oneliners! Als mantra's. Van je af, voor je uit:

WILLIE – Oh this is a happy day, this will have been another happy day! (Pause.) After all. (Pause.) So far. Oh this is a happy day..' etc.

Het meubileert de stilte, gegarandeerd. Sterker nog, met een beetje geluk geeft het de stilte zin. O ja, en zorg als het even kan dat er iemand naar je luistert, want 'ik denk dus ik besta'? Zó 1664. Liever: 'Ik praat tegen jou, dus jij bestaat.' Hoeft overigens niet per se iemand te zijn die je kunt zien, als je dan toch uitgaat van je eigen scheppende vermogen.

Overdosis: onmogelijk. Als ze je te aanwezig vinden, snoeren ze je vanzelf wel een keer de mond. Stoppen: nooit. Gewoon doorgaan, je weet het niet. Misschien voel je op een zeker moment wel iets. Net als vroeger. Weet je wel.

Kwebbelaritis, pijn, een zekere desinteresse in causaliteit. Laat komen, laat maar gaan. Er is niks voor/tegen. Nieuwsgierigheid naar de theatrale uitvoering van deze tekst; helaas ook weinig aan te doen, het wordt nauwelijks gespeeld. Op de IBDB (Internet Broadway Data Base) staat een registratie van de uitvoering door het Billy Rose Theatre in 1969. Ook willen 't Barre Land en Discordia nog wel eens Beckett brengen. Ga daarnaartoe, specialisten bevelen het aan.

In je handtas, of ergens bij de andere dunne boekjes. Size does not matter, soms kan het heel compact.

Schrijver Anneke Claus (1979) leeft het leven, houdt van de liefde en vreest de dood. Momenteel werkt ze aan haar vierde dichtbundel Begrafenis van de mannen.