Het is 1993 als de dan 25-jarige Nina Katchadourian voor de boekenkast staat van de ouders van een studievriend. Ze leest een paar titels, ziet dat ze een verband met elkaar aangaan en verzint een nieuwe manier om boeken te ordenen: op zo'n manier dat de titels een doorlopend verhaal vertellen. Die terloopse ontdekking van twintig jaar geleden is intussen een levensvervulling geworden. 'Ik denk hier de rest van mijn leven mee bezig te zijn,' zegt de in Brooklyn wonende kunstenares in een video waarin we haar bezig zien met het maken van foto's van boeken uit een universiteitsbibliotheek. Ze rangschikt de boeken zo dat de titels een verhaal vertellen. Een vorm van poëzie, zou je de teksten kunnen noemen die dat oplevert, maar Katchadourian blijft ver bij dat woord vandaan. The Sorted Book, zo heeft ze het project genoemd. De collectie bestond tot nu toe alleen in musea en op internet, maar er is nu ook een boek waarin de meest geslaagde boekitelgedichten zijn opgenomen. Want hoewel ze zelf het woord poëzie zorgvuldig mijdt, lijken veel van de haiku-achtige resultaten toch verdacht veel op een gedicht. Zoals deze bijvoorbeeld:
Stapel een paar boeken op elkaar en de titels vormen een gedicht. Of zijn het geen gedichten? Nina Katchadourian, die er een boek over maakte, vindt van niet. Wij vinden van wel, denk ik... Maak zelf een boektitelgedicht!
Primitive Art
Just Imagine
Picasso
Raised by Wolves
Borges
Hoewel het project begon op een verveelde middag voor de boekenkast, is het veel meer geworden dan een spel. Na het puzzelen met boeken uit haar eigen collectie begon Katchadourian met het doorploegen van hele bibliotheekcollecties. 'De korte teksten die daar weer uit komen zeggen iets over het karakter van de verzameling,' schrijft ze op haar website. Alsof het dna van de collectie te vinden is in de tekstsequenties die zij boven water weet te halen. Ineens krijgt haar project dan Borges-achtige dimensies. De Argentijse dichter en schrijver Jorge Luis Borges, zelf een deel van zijn leven werkzaam in een bibliotheek, beschrijft in het korte verhaal De bibliotheek van Babel een oneindige collectie, eentje die alle boeken bevat die zich laten indenken, en ook alle boeken die zich niet laten indenken. Katchadourian vat een bibliotheek op als een collectie boektitels die als je er maar lang genoeg naar kijkt tegen elkaar praten. Alle boeken tezamen vertellen in hun titels een eindeloos verhaal. Het lukt je steeds een klein stukje daarvan bloot te leggen, maar het hele verhaal blijft onzichtbaar. Je vangt alleen fragmenten van de epische tekst die de boeken samen vormen. Althans, in de eindeloze bibliotheek van Borges zouden de boektitels eveneens alle mogelijk verhalen vertellen die zich laten indenken. En alle verhalen die zich niet laten indenken uiteraard. Wat oneindig is, is niet meer afhankelijk van onze verbeelding.
Digitaal
Tegelijk is het project van Katchadourian ook een ode aan het fysieke boek. Ze houdt van de omgang met het boek als object. 'Sinds de komst van het e-book wordt er volgens mij veel meer gelezen, maar dat betekent nog niet dat het boek als voorwerp zal overleven,' zegt ze in de eerder genoemde video. Ze is niet van het cultuurpessimistische soort overigens. Het is een blijmoedige constatering, ook al laten e-readers zich moeilijk stapelen. Althans, niet op een tekstueel uitdagende manier.
Kleine hype
Hoe hoog de inzet ook is voor Nina Katchadourian, in Amerika is het fenomeen een hit geworden op het internet. Wie "Book Title Poem" intikt in een zoekmachine naar keuze, die krijgt een eindeloze serie foto's te zien van boektitelgedichten die mensen zelf in elkaar hebben geknutseld. De resultaten variëren nogal. Het ene gedicht trekken je tenen langzaam van krom, het andere lees je opgetogen een paar keer achter elkaar. In de beste gevallen ontstaat er echte poëzie.
Beperking
We hebben hier natuurlijk te maken met een procedé, vergelijkbaar met de beperkingen die de Franse Oulipo-schrijvers zichzelf oplegden. Tot die groep behoorden mensen als George Perec, Raymond Queneau en Italo Calvino. De beperking bestond dan, bijvoorbeeld, uit het vermijden van het gebruik van de letter e, of het schrijven van een gedicht waarin elke volgende regel een letter minder mocht bevatten dan de vorige. Enzovoort. Er laten zich veel varianten indenken. De Oulipo-schrijvers vonden dat het zoeken van de beperking, het begrenzen van je palet, je creativiteit scherpte.
Orde
Waar het Nina Katchadourian om te doen is, wordt duidelijk als je haar overige werk bekijkt. Ze voorziet vliegtuigen en stenen van stambomen, ze maakt foto's van spinnenwebben die ze vervolgens digitaal vervolmaakt, zodat een keurig geweven web ontstaat... Het scheppen van orde is het voornaamste thema in haar werk. De internetters intussen hebben geen boodschap aan haar queeste, die bedrijven het boektiteldichten als gezelschapsspel. Hun intenties worden misschien het meest treffend samengevat in dit boektitelgedicht:
The History of Art
Grownup
Kindergarten
Nina Katchadourian, Sorted Books (Chronicle Books)
De beste inzendingen worden hier geplaatst. Uit die beste inzendingen wordt vervolgens een allerbeste inzending gekozen. De maker van dat boektitelgedicht krijgt het boek van Nina Katchadourian cadeau. Spelregels: gebruik alleen Nederlandse boeken en stuur de inzendingen op als foto. Veel stapelplezier!
Oproep
Beschik je over een ruime collectie boeken? Speel je graag met woorden? Hou je van bezigheden die ogenschijnlijk zonder enig nut zijn? Win je graag een boek? Vind je graag iets van eigen hand terug in een tijdschrift, in een boek of op een website? Stuur dan je eigen boektitelgedicht in via boeken@vpro.nl.