Twee boekenprogramma's op zondag

Karl Ove Knausgård, David Grossman, Annie Proulx, David Sedaris, Lionel Shriver en Claire Vaye Watkins. Dat zijn de schrijvers die Wim Brands deze zomer heeft opgezocht. Schrijven, hoe doe je dat? Waar schrijf je over? Dat is de inzet van Boeken op Reis, een serie die hij net als bij Nieuwkomers (2012) met regisseur David Kleijwegt maakte. De levens van deze schrijvers worden geportretteerd aan de hand van wat ze schrijven, en hoe ze schrijven.

Brands: 'Ze hebben allemaal op hun manier geschreven over verlies. Daar gaan de meeste gesprekken over. David Sedaris vertelt bijvoorbeeld tijdens het interview dat zijn zus drie weken daarvoor zelfmoord heeft gepleegd. Dat gesprek gaat dus voor een deel over zijn zus en haar zelfmoord, maar het gaat ook over hoe hij daar een verhaal over gaat schrijven. Sedaris werkt aan een verhaal over een family meeting. Zijn grote luidruchtige half-Griekse familie was bijeen toen bekend was dat zijn zus er niet bij zou zijn. Hij gaat daar toch een verhaal over maken. Een humoristisch verhaal. Want dat is hij bovenal, humorist. (…) Dat is onmogelijk! Hoe ga je dat verwerken in een verhaal waar mensen toch om kunnen lachen? Sedaris legt uit hoe hij dat doet.'

Als ander voorbeeld haalt hij de ontmoeting met Lionel Shriver aan, de Amerikaanse schrijfster die bekend werd door haar verfilmde boek We Need To Talk About Kevin. In haar nieuwe roman Big Brother, die in september in Nederlandse vertaling verschijnt, richt ze haar pen op een van de grootste problemen van de westerse samenleving: vetzucht. Aanleiding is de dood van haar broer, die in 2009 aan de gevolgen van obesitas overleed.

'Ze vertelt daar heel mooi over. Ze vertelt ook hoe tragisch onze houding ten aanzien van eten is geworden. Aan de ene kant heb je mensen die te dik zijn, aan de andere kans heb je de zogenaamde nutritional Nazis, die alles ter discussie stellen en elke calorie wegen.'

De eerste aflevering van Boeken op Reis, met daarin een portret van de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård, wordt op zondag 1 september uitgezonden. Dat is ook de dag waarop het nieuwe seizoen van Boeken begint. Zoals vertrouwd, op de zondagochtend. In de eerste aflevering is Paul Frissen te gast, de politiek filosoof en bestuurskundige van wie binnenkort het boek De fatale staat verschijnt.

'Frissen legt in grote lijnen iets uit wat ons allen aangaat. Namelijk, onze verhouding ten aanzien van de staat, maar ook ten aanzien van instellingen. Eigenlijk heeft dat te maken met de instelling waarmee we tegenwoordig in het leven staan. Heel simpel gezegd zijn er een aantal mogelijkheden om je tot het leven te verhouden. De oude Grieken bijvoorbeeld, die wisten dat sommige zaken in het leven onafwendbaar waren. De Stoïcijnen accepteerden dat ook . Wij, moderne mensen, denken dat we alles onder controle kunnen hebben. En dat zie je terug in onze houding ten aanzien van - bijvoorbeeld - het weer. Als er tegenwoordig ook maar even een buitje dreigt, dan zie je dat iedereen in rep en roer is. We willen dat beheersen, maar dat valt niet te beheersen. Over die houding heeft Frissen een boek geschreven. Hij is het daar natuurlijk niet mee eens en hij probeert ook alternatieven te formuleren van hoe je je daartegen moet opstellen. Hij verweeft er trouwens ook mooi het populisme in. Het populisme heeft ook met het niet accepteren van sommige dingen te maken. Populisme is eigenlijk niets anders dan de hele tijd schreeuwen dat alles onder controle moet en wel nu en hier.'

'Het is eigenlijk een pleidooi voor iets simpels. Er is bijvoorbeeld een heel mooi boek van Herman Melville, getiteld Bartleby the Scrivener, waarin een ambtenaar zo nu en dan wordt gevraagd iets te doen. De ambtenaar reageert met 'I would prefer not to'. Die houding, 'I would prefer not to', zou je af en toe weer terug moeten hebben. Daar gaat het boek over.'

Brands verheugt zich ook op de gesprekken met filosoof Jabik Veenbaas en Britta Böhler, advocate en tegenwoordig ook hoogleraar advocatuur aan de Universiteit van Amsterdam. In De Verlichting als kraamkamer plaatst Veenbaas veertien verlichtingsdenkers in hun historische context en onderzoekt ze op hun betekenis voor het heden.

'We denken bij de Verlichting dat het een tijdperk is waarin – zeg maar - de rede op een troon is gezet. Dat is helemaal niet waar! Het was juist een tijdperk waarin aan die rede heel erg getwijfeld werd. Hij gaat dat in een mooi perspectief plaatsen. Wat was nou die Verlichting? En wat wilden ze toen eigenlijk?'

Britta Böhlers roman De beslissing is gebaseerd op de innerlijke strijd die Thomas Mann in 1936 voerde bij het schrijven van een open brief waarin hij zich uitsprak tegen de nazi’s. Nog vóór publicatie van De beslissing zijn de vertaalrechten reeds verkocht aan Duitsland, Frankrijk en Israël.

'Thomas Mann twijfelt. Moet die brief nou afgedrukt worden of niet? Het is mooi om dit als uitgangspunt te nemen. Wat zouden wij doen? Wij denken te weten wat we doen, maar dat is natuurlijk helemaal niet zo.'