Roth bracht een niet onaanzienlijk deel van zijn leven in Nederland door. Hij werkte er aan zijn boeken, meestal in een café of een hotel. Els Snick heeft alle plekken waar Roth zich ophield in kaart gebracht, heeft alle mensen die hem gekend hebben opgespoord en zo een nauwgezet portret geschilderd van de man en zijn oeuvre.
De positie van Roth in het literaire pantheon is intussen stevig, maar dat is lang niet altijd zo geweest. Het is nog niet zo heel lang geleden dat Roth in geen enkele literatuurgeschiedenis van Oostenrijk voorkwam, en dat terwijl hij toch de een van de belangrijkste chroniqueurs was van de nadagen van de dubbelmonarchie. In zijn recensie van het boek van Koos van Weringh, in de NRC van 28 oktober 1994, citeert André Spoor uit een stuk dat Roth schreef over Franz Grillparzer, een Oostenrijkse toneelschrijver die na zijn dood afzonk in onbekendheid. Roth schrijft: ‘Iets Oostenrijks uitdragen houdt in bij je leven verkeerd begrepen en mishandeld en na je dood miskend en door herdenkingen af en toe aan de vergetelheid prijsgegeven worden.’ Het zou ook voor Roth zelf gaan gelden, deze uitspraak. In de verhouding tussen land en schrijver heeft lang iets ongemakkelijks gezeten, een ongemakkelijkheid die je in eerste instantie geneigd bent af te wentelen op Oostenrijks grote staat van dienst als het gaat om provincialisme, kleinburgerlijkheid en virulent antisemitisme. Toch is dat niet genoeg als verklaring. Een uitgesproken lawaaimaker als Karl Kraus, die de natie steeds weer op de pijnbank legde in zijn eenmanstijdschrift Die Fackel, was weliswaar bij grote groepen Oostenrijkers niet bepaald geliefd, maar zijn naam kwam wel voor in de literatuurgeschiedenis van zijn land.
Roth schreef zijn succesvolste roman, Radetzsky Mars, onlangs in een opgepoetste vertaling opnieuw verschenen bij Atlas Contact, in 1932. Een roman over de nadagen van het keizerrijk. Een jaar later kwam Hitler aan de macht. In 1938 lijfde hij Oostenrijk in. Vanaf dat moment was Roth een balling, op de vlucht. Hij stierf in 1939, in een Parijs armenhospitaal overleed. Dat een groot Duits schrijver was heengegaan zou later pas doordringen.
Overigens mist Nederland en belangrijk deel van het werk van Roth: zijn reportages. Hij was niet alleen een romancier, maar ook een journalist met een scherpe pen. Het zou mooi zijn als een selectie uit die stukken ook de Nederlandse lezer zouden bereiken.
Luister hier naar een reportage uit OVT, waarin Els Snick een aantal plekken bezoekt die een rol speelden in het leven van Roth. Aanstaande maandag spreekt Maarten Westerveen in De Avonden met schrijver Tommy Wieringa over Radetzsky Mars.