Zo op het eerste gezicht heeft de fictieve kibboets Jikhat wel iets weg van een utopisch oord, maar de werkelijkheid is anders. Ondanks de gemeenschappelijke idealen hebben de kibboetsbewoners zo hun eigen frustraties. De titel van het boek is dan ook ironisch gekozen, want echte vrienden zijn de bewoners van Jikhat allerminst. Amos Oz: ‘Het zijn verhalen over de fundamentele ervaringen in het menselijk bestaan. Het gaat over eenzaamheid, verlies, liefde, verlangen, begeerte, verwoesting en de dood. In een experimentele leefgemeenschap worden deze gevoelens nog meer op de proef gesteld, want de kibboets verkondigt dat ze een oplossing voor alles hebben. Maar dat kan niet. Er is geen oplossing voor eenzaamheid.’
In Onder vrienden schetst hij in acht verhalen een portret van het kibboetsleven in de jaren vijftig. Een paar jaar na de stichting van de staat Israël in 1948. De leden van de kibboets maken deel uit van een historisch en revolutionair experiment, ze geloven in het idee dat ze de wereld kunnen veranderen. Oz: ‘Je kunt een droom alleen maar rooskleurig of idealistisch houden, door ‘m niet uit te laten komen. Dat geldt voor alle dromen. De kibboets is een voorbeeld van een droom die is uitgebloeid. Israël is eveneens uit dromen voortgekomen.’
De verhalen heeft Oz bewust in de jaren vijftig gesitueerd. De kibboets was destijds een poging om de menselijke natuur te veranderen. Door dezelfde levensstandaard te hanteren zouden er geen onderlinge verschillen meer zijn. Het zou slechte menselijke eigenschappen als jaloezie en egoïsme moeten uitschakelen. Een revolutie die is mislukt, geeft Oz achteraf toe, een ideologie is niet in staat om de menselijke aard te veranderen.
In dezelfde periode vond Oz zelf ook een onderkomen in een kibboets. Als vijftienjarige jongen kwam hij terecht in Hulda, een van de eerste kibboetsen van Israël. In zijn autobiografische roman Een verhaal van liefde en duisternis (2005) beschrijft hij waarom hij er destijds zijn heil zocht: zijn moeder had zelfmoord gepleegd, met zijn vader kon hij niet overweg. Oz bleef uiteindelijk nog dertig jaar in Hulda wonen. Hij heeft er nooit spijt van gehad. ‘De teleurstelling zit ‘m niet in de kibboets of in Israël, de teleurstelling zit ‘m in de dromen.’
Maarten Westerveen en Jeroen van Kan spraken op Writers Unlimited met Amos Oz over zijn nieuwe boek.
'Onder vrienden' is de titel van de nieuwe roman van de Israëlische schrijver Amos Oz, die zich afspeelt in een fictieve kibboets in de jaren vijftig en in onderling samenhangende verhalen het leven van de bewoners schetst.