Kwaliteit voor kinderen

Als er één uitgeverij is waarvan in vrijwel elk geletterd huishouden wel een boek te vinden is, moet het haast Lemniscaat zijn. Het is niet de grootste uitgeverij, maar wel een die kan bogen op een onwaarschijnlijk aantal klassiekers: Max en de Maximonsters, Kruistocht in spijkerbroek, Oorlogswinter, Woeste Willem, De kleine kapitein, Rupsje Nooitgenoeg en De sprookjes van Grimm, ze verschenen stuk voor stuk bij Lemniscaat.

Lemniscaat is binnen het uitgeverslandschap een eigenzinnige verschijning: een zelfstandige uitgever, gevestigd in Rotterdam, die het hoofd ondanks deze barre tijden boven water weet te houden. Lemniscaat is vernoemd naar de curve van Bernoulli, een wiskundig symbool dat in spirituele kringen ook het evenwicht tussen en het ineengrijpen van het geestelijke en het stoffelijke symboliseert. Dat klinkt bedenkelijk, maar hoewel Lemniscaat tegenwoordig ook psychologische en filosofische non-fictie uitgeeft, distantieert het bedrijf zich van de antroposofie waarmee ze in het verleden nogal eens geassocieerd werden.

Jean Louis Boele van Hensbroek (1911-1999) werkte bij Unilever en was vader van negen kinderen toen hij op z’n 53ste besloot om zijn uitgeversdiploma te halen. Hij had een jappenkamp en de Birmaspoorlijn overleefd en was niet bang om risico’s te nemen. In 1963 richtte hij met zijn vrouw Marijke Lemniscaat op. Hun droom was om kwaliteitsboeken voor kinderen uit te geven. Een van de eerste aankopen was Max en de Maximonsters van Maurice Sendak, dat in Amerika destijds nog verboden was omdat het ongeschikt zou zijn voor tere kinderzieltjes. Het bleek een instant klassieker.

De korte documentaire die Christel Don (1984) en Gabriella Adèr (1987) maakten over Lemniscaat heet De tiende telg. Boeken krijgen we in deze film helaas niet te zien, want het ging de jonge makers vooral om de relatie tussen het bedrijf en familie.

De negen kinderen van Jean Louis en Marijke werden in twaalf jaar tijd geboren. Voor de buitenwereld leek het een artistiek-rommelig gezin waarin alles kon en mocht. In de grote villa aan het water liepen schrijvers en illustratoren in en uit. ’s Avonds werd er geen televisie gekeken, maar door moeder voorgelezen uit zojuist ingeleverde manuscripten. De kinderen Boele van Hensbroek waren de eersten die de boeken van Thea Beckman, Jan Terlouw en Anke de Vries mochten keuren. Gabriella Adèr groeide op als buurmeisje van oudste zoon Jean Christophe, die zijn vader in 1985 was opgevolgd als uitgever. Bij hem thuis ontmoette ze ook het oude echtpaar Boele van Hensbroek, dat graag vertelde over de uitgeverij. Lemniscaat was niet alleen hun laatste, maar in veel opzichten ook hun lievelingskind, zo horen we van drie broers en een zus in de film. Van de negen kinderen werkten alleen deze vier mee. Sinds Jean Christophe de zaak overnam, is er onenigheid in de familie.

Verarming
Wat er precies aan de hand is, komen we niet te weten, maar dat de huidige uitgever iets van het idealisme van zijn ouders heeft geërfd, is duidelijk. Op 27 januari jl. maakte Lemniscaat bekend dat het ter gelegenheid van zijn vijftigjarig bestaan het complete fonds, plus alle boeken die in de toekomst nog zullen verschijnen, cadeau doet aan vijftig openbare bibliotheken. De schenking, die bestaat uit 40.000 boeken, is bedoeld als protest tegen de dramatische sluiting van veel kleine bibliotheken en het inkrimpen van de collecties. In het onderzoeksrapport ‘Bibliotheek van de toekomst’, dat commissievoorzitter Job Cohen onlangs aanbood aan onderwijsminister Bussemaker, wordt geconstateerd dat die ontwikkeling zal leiden tot meer laaggeletterdheid, culturele verarming en minder kans voor kinderen op een succesvolle maatschappelijke loopbaan.

In De tiende telg zien we een broze Marijke Boele van Hensbroek, nauwelijks nog tot spreken in staat. Op de vraag wat de uitgeverij voor haar betekend heeft, antwoordt ze: ‘Dat je niet voor niks geleefd hebt.’

Op 6 november 2013 overleed ze, 93 jaar oud, in de wetenschap dat de toekomst van haar lievelingskind bij haar oudste zoon in goede handen is.