Afgelopen week twitterde VPRO Boeken de novelle Black box van Jennifer Egan, die zij speciaal schreef voor Twitter. We hebben rondvraag gedaan bij twee experts en één lezer-zoals-u-en-ik: wat vonden zij van het literaire experiment? Zo kon er iets meer over gezegd worden dan alleen in 140 tekens.
Daan Heerma van Voss, schrijver, twitterde zijn roman Zonder tijd te verliezen in 2012:
Het verschil tussen het experiment van Jennifer Egan en dat van mij destijds, is dat zij haar verhaal daadwerkelijk met Twitter in gedachten heeft geschreven. Ik werd toentertijd tamelijk moe van de tegenstelling literatuur en Twitter - het is een tegenstelling, maar dat is wijn tegenover whisky ook - en besloot mijn gehele tweede roman, Zonder tijd te verliezen, te verhakken tot tweets. Ik wilde laten zien dat Twitter niet geschikt is voor een roman. Egan zegt in wezen: dat is het wel, als je maar je best doet. Uiteraard opent dit de deur voor mensen die beweren dat wc-papier en literatuur veel met elkaar te maken hebben; want uiteraard zou men kunnen proberen een verhaal te schrijven dat precies op één rol past. Kortom: Egan's argumentatie klopt mijns inziens niet helemaal. Maar de grenzen van de roman aftasten is nooit een slecht idee. Haar uitroep dat het hier niet om een gimmick gaat is prijzenswaardig, maar tegen dovemansoren gericht. Over mij werd twee jaar geleden hetzelfde gezegd. Maar ja, Jennifer en ik, we ploegen voort.
Dr. Kiene Brillenburg Wurth, bijzonder hoogleraar in de literatuurwetenschap aan de Universiteit Utrecht, met als specialisme nieuwe media en intermedialiteit:
De roman is altijd al een veelkoppig monster geweest. Verhalen zijn er zo kort als E.M. Forster’s ‘the king died, and then the queen died’ en zo lang als Roberto Bolaño’s 2666, zo verschillend als Tolstoys Oorlog en vrede en William Burroughs Naked Lunch. De roman heeft zich ook altijd al aangepast aan nieuwe mediatechnologie, van fotografie en film (denk aan Manhattan Transfer, waarin John Dos Passos de techniek van montage in de roman verwerkte) tot digitale media. Eerder hadden we al blogromans, zoals Alasdair Gentrys 100 black boxes. Nu is daar een Twitterroman met bijna dezelfde titel van Jennifer Egan: Black Box. 100 black boxes maakte dankbaar gebruik van de structuur van de weblog: 100 dagen lang verscheen elke dag een fictieve entry van een persoon die zojuist was overleden. Zoals deze:'099'.
De specificiteit van het medium dwingt de auteur de roman in een andere vorm te gieten. In het geval van Egan openbaart deze specificiteit zich heel duidelijk als een beperking: zoveel woorden per tweet. Maar dat beperkingen juist bevorderend werken voor het creatieve proces weten we uit andere vormen van constrained writing, zoals de Franse Oulipo-dichters (denk aan Raymond Queneau). Kortom, hoe nieuw Egans vorm ook lijkt te zijn, ze staat in een traditie: de traditie van de blogroman en de traditie van constrained writing. En dan staat ze eigenlijk ook nog in de negentiende-eeuwse traditie van het feuilleton. Maar dan net anders, net korter, sneller en uiteraard verzonden naar een heel andere wereld.
Egans Black Box laat zien welke verschillende vormen literatuur kan aannemen in het digitale tijdperk en hoe de aloude band tussen vorm en inhoud niet verbroken kan worden. De inhoud is in Black Box onderdeel van de vorm, of beter: van de materialiteit van het medium. Die materialiteit maakt Egans roman overtuigend: een vrouw die stiekem informatie verstuurt over de man die ze bespioneert. De tijdelijkheid van het Twitter medium, dat liveness suggereert — er gebeurt iets, nu; er wordt nu iets de wereld in gestuurd — geeft deze roman ineens het karakter van een performance. Terwijl Black Box beschrijft wat de vrouw doet, doet Black Box immers wat de vrouw beschrijft.
Of Twitter het laatste medium is om jonge mensen aan het lezen te krijgen? Ik weet het niet. Ik weet wel dat juist veel jonge schrijvers monumentale romans van minstens 800 bladzijdes schrijven. Terug naar de negentiende eeuw. Het kan verkeren.
Rutgerd Horsman, liefhebbend lezer:
Nietsvermoedend zat ik naar mijn scherm te staren toen de eerste tweet van Black Box opdook. Na een aantal tweets zat ik gebiologeerd te lezen. Wat is dit? Hallucineer ik? Ik had net een eerste glaasje wijn ingeschonken. Moest lachen, schateren, fronsen en alle normale patronen in mijn hersenen begonnen te vervormen. Lucy in the sky with diamonds. Zin: 'De in je linkeroog ingebouwde camera wordt bediend door een druk op je linkertraanbuis'. Zin: 'Giechelen of een blik vol onbegrip zijn de meest betrouwbare hulpmiddelen van een schoonheid.'