Voor de twaalfde editie van VPRO’s Literaire Boekenquiz, die moest gaan over reizen en literatuur, wisten wij een van de allerbeste vertegenwoordigers van dit ons zo dierbare genre te strikken. Frank Westerman had eigenlijk geen tijd, maar hij deed het toch. Omdat het zo leuk is.

Zijn streven was: een literaire reis om de wereld in dertig vragen. In zijn quiz breekt hij met de traditie de vragen te beperken tot Nederlandstalige literatuur. Dus kunt u dit jaar uw tanden eens stukbijten op grootheden als Bruce Chatwin, Ryszard Kapuscinski en Martha Gellhorn.

Een andere primeur is dat de winnaar dit jaar met de quizmaker zelf op reis mag. De prijs bestaat uit een weekend Groningen, waar Frank Westerman op 6 en 7 juni De Graanrepubliek on tour zal verzorgen.

De redactie verheugt zich op uw klaagzangen, lofredes en oplossingen. Inzenden kan tot maandag 31 maart naar boekenquiz@vpro.nl.

1
Het fictieve reisverhaal is een genre apart. In welk boek staat deze kaart afgebeeld:
a. Naar het middelpunt van de aarde van Jules Verne
b. Gulliver’s Travels van Jonathan Swift
c. Robinson Crusoe van Daniel Defoe

2
Omdat de uitroep the sky is the limit van een grote bekrompenheid in het denken getuigt, beginnen we met een ruimtereis. In Een geschiedenis van de wereld in 10½ hoofdstuk laat Julian Barnes astronaut Spike Tiggler een godservaring beleven op de maan. Naar welke maanwandelaar verwijst hij en wat laat hij hem overkomen:
a. Neil Armstrong (Apollo 11) die in zijn helm galmend te horen krijgt: ‘Ook voor de mensheid is dit maar een miezerig stapje.’
b. Jim Irwin (Apollo 15) die op de maan een voetbal gaat ophalen die hij over een afstand van 450 meter heeft gegooid. Bij het oprapen hoort hij een stem in zijn helm die zegt: ‘Zoek de Arke Noachs.’
c. Charlie Moss Duke (Apollo 16) die in zijn helm een stem hoorde, niet van Ground Control, die nadrukkelijk zei: ‘Ik, de Here, ben je nieuwe werkgever.’

3
Iets algemeens nog over reizen. ‘Reizen stelt je in staat om je vleugels uit te slaan, maar het maakt je niet vrij. De reiziger ervaart eerder een soort inperking; weg uit zijn vertrouwde omgeving, beroofd van de beschermende cocon van zijn routines, voelt hij zich teruggebracht tot nederiger proporties.’
Deze woorden zijn van:
a. Nicolas Bouvier op weg naar Kaboel in een Fiat Topolino in De wegen van de wereld
b. Jack Kerouac in een Greyhound-bus in On the Road
c. Bruce Chatwin bij Ayers Rock in Australië in Gezongen aarde

4
In haar reisverslag Opnieuw op Cuba bezoekt Martha Gellhorn midden jaren tachtig de Finca Vigía op Cuba, het huis dat ze 46 jaar eerder voor haarzelf en haar man Ernest Hemingway heeft gehuurd en ingericht. Het is nu een museum, en ze verbaast zich over de geprepareerde dieren die er later bij zijn gekomen.
Het gaat om:
a. Zwaardvissen
b. Bizonkoppen
c. Slangen op sterk water

5
‘Racisme is nordisch, – en deze rassentheorie zal ik dan maar wijten aan mijn eigen germaanse inslag.’ Deze bewering van Harry Mulisch met een geografische component kun je teruglezen in:
a. Siegfried
b. Het woord bij de daad
c. De zaak 40/61

6
Mulisch was niet de enige schrijver die het opnam voor linkse Latijns-Amerikaanse regimes. Uit welk reisverslag komt dit citaat: ‘Het enthousiasme, de energie waarmee Nicaragua het ontwerpen van een grondwet had aangepakt, riekte niet meer naar uiterlijk vertoon of een loos gebaar. De noodtoestand in Nicaragua was geen produkt van machtswellust.’
a. Ja, daar komt de wolf al aan, een krantenartikel van Gabriel ‘Gabo’ García Márquez
b. De glimlach van een jaguar van Salman Rushdie
c. De geschiedenis van Alejandro Mayta van Mario Vargas Llosa

7
Mario Vargas Llosa trouwde eerst met een tante (Julia), later met zijn nicht Patricia. In 1990 op het strand in Miraflores fluisterde Patricia hem de waarheid in waarom hij zich dat jaar kandidaat had gesteld voor het presidentschap van Peru. Ze zei:
a. ‘Je wilt nu eindelijk eens in de huid van je personages kruipen.’
b. ‘Je wilt Gabo een hak zetten door aan te tonen dat het liberalisme moreel hoger staat dan het communisme.’
c. ‘Je wilt de verlichte caudillo uithangen.’

8
In De voetbaloorlog schrijft Ryszard Kapuscinski: ‘De lijst van regeringen [in Latijns-Amerika] die na een nederlaag van het nationale elftal zijn gevallen of door het leger afgezet, is lang.’ De returnmatch El Salvador-Honduras, die het startschot werd van de genoemde voetbaloorlog, eindigde in 3-0. Hoe eindigde de eerste wedstrijd?
a. Honduras won met 1-0
b. De wedstrijd ging niet door, omdat Hondurese fans de Salvadoriaanse spelers de hele nacht uit hun slaap hadden gehouden door lawaai te maken bij hun hotel
c. De wedstrijd werd gestaakt omdat de luchtmacht van El Salvador de Hondurese hoofdstad Tegucigalpa begon te bombarderen

9
We blijven nog even op het westelijk halfrond. Op Haïti, waar ‘het overgrote deel van de bevolking alleen Creools spreekt, een onbegrijpelijke taal die een beetje lijkt op het Frans dat geiten zouden spreken als geiten ooit in een grijs verleden collectief Franse les zouden hebben gehad’. Wie schijft dit?
a. Martin Ros in Vuurnacht Haïti
b. Jan Donkers in Reizen maakt rijk
c. Jacqueline de Gier in Ali en de Wailers

10
Wie zijn dit?
a. Michael Boelgakov en Jozef Stalin
b. Vladimir Majakovski en Maksim Gorki
c. Maksim Gorki en Jozef Stalin

11
Welke schrijver zou er niet rouwig om zijn geweest als de in aanbouw zijnde kathedraal La Sagadra Familia van architect Antonio Gaudí in Barcelona tijdens de Spaanse burgeroorlog zou zijn opgeblazen?
a. Albert Helman (pseudoniem van Lou Lichtveld) in De sfinx van Spanje
b. Federico García Lorca, onder het uitroepen van de leuze: ‘Viva la muerte!’
c. George Orwell in Saluut aan Catalonië, die de anarchisten een wansmaak toedicht vanwege hun besluit om de kathedraal niet op te blazen

12
Bruce Chatwin schreef een onvergetelijk reisverhaal getiteld A Coup. Tijdens een staatsgreep in Benin belandt hij als vermeende huurling in de plaatselijke gevangenis.
Met wie deelt hij zijn cel?
a. Een filmploeg uit Nollywood (= het Afrikaanse, lees Nigeriaanse, Hollywood)
b. Drie Belgische ornithologen die zijn opgepakt met een Leica-lens met ‘de vorm en het formaat van een mortier’
c. Een ivoorhandelaar die h gem doet denken aan Kurtz (‘The horror! The horror!’) uit Hart der duisternis

13
Welke Afrikaanse schrijver zette Joseph Conrads Hart der duisternis ooit weg als schoolvoorbeeld van westers kolonialisme? ‘Ziet dan niemand de belachelijke en perverse arrogantie waarmee op deze manier Afrika wordt gereduceerd tot een decor voor de ondergang van een onbeduidende Europese geest?’
a. Antjie Krog
b. Wole Soyinka
c. Chinua Achebe

14
Welke buitenlandse schrijfster heeft ooit de Nederlandse vertaling van een van haar boeken afgekeurd onder de uitroep: ‘Een boek van mij begint met een hoofdletter!’
a. Oriana Fallaci, die niet wilde dat haar boek Inshallah begon met het woord: ’s Avonds
b. Elfriede Jelinek die niet kon verkroppen dat de vertaling van haar boek De pianiste zou beginnen met een muzieksleutel
c. Annie-Cohen Solal toen ze ontdekte dat de vertaling van haar Sartre-biografie begon met: ...ssst!

15
De Argentijn Julio Cortázar is weer helemaal terug met de heruitgaven van Rayuela en De autonauten van de kosmosnelweg. In een ander werk, Brief aan een meisje in Parijs, laat hij iets absurds gebeuren:
a. De protagonist draagt een bontmantel van levende, pratende dieren
b. Hij moet steeds konijntjes braken die hij in een kast probeert te verstoppen
c. Hij tekent in een van zijn brieven een hinkelpatroon, dat, eenmaal met stoepkrijt nagetekend op de boulevard Montmartre, alle Parijzenaars tot hinkelen aanzet

16
De Franse schrijver Laurent Binet schreef na zijn succesvolle boek HhhH een politiek verslag van de verkiezingscampagne van François Hollande, vertaald als Niets gaat zoals verwacht. Op voorspraak van wie mocht hij de campagne volgen?
a. Valérie Trierweiler
b. Julie Gayet
c. Ségolène Royal

17
David van Reybrouck schreef zijn magistrale Congo. Redmond O’Hanlon publiceerde eerder ook een boek met de titel Congo. In een van de verhalen daarin buigt hij zich met zijn belangstellende onhandigheid voorover om een beestje te bekijken dat de lokale straatjochies hem willen laten zien. Daarna krijgt hij een onbedaarlijke niesbui. Waarom?
a. Ze drukken de achterpoten van een sprinkhaan in zijn neusgaten, waaraan een stofje kleeft dat op je slijmvliezen werkt
b. Ze tonen hem een kikkertje met een giftige roltong, die het diertje uitsteekt om wat glinsterends uit Redmonds neusholte weg te likken
c. Ze laten een handvol vlooien wegspringen die normaal gesproken tussen de neusharen van aardvarkens leven, maar die ook Redmonds neus met één sprong weten te vinden

18
Konstantin Paustovski, hij kan hier niet ontbreken, beschrijft in zijn zesdelige memoires een redevoering van Lenin. Hij doet dat aan de hand van één woord, en de manier waarop Lenin dat uitsprak:
a. ‘Bloed’, krov in het Russisch, waarbij Lenin de ‘r’ liet rollen ‘als de koppen onder een Franse guillotine’
b. ‘Brood’, gleb, dat Lenin op zo’n aanschouwelijke manier wist uit te spreken dat het veranderde ‘in het dagelijks brood waarnaar Rusland zo hevig verlangde’
c. ‘Trotski’, voor wie Lenin het opnam, en wel zo dat zijn toehoorders daadwerkelijk trots werden op de bevelhebber van het Rode Leger

19
De aanslag van Harry Mulisch is in het Russisch vertaald onder de titel Rasplata: de afrekening. De uitgever heeft op de rug een symbooltje geplaatst dat verwijst naar een genre. Welk genre?
a. Filosofie
b. Fantasy
c. Mannenboek

20
Een beschrijving van een ruiterfeest van grenskozakken rond 1900: ‘De paarden staken hun vier benen ver van zich af. Hun manen verhieven zich als zeilen, hun staarten stonden steil overeind als een roer, hun hoofden deden denken aan de slanke boeg van een voortschietende boot.’
Wie schrijft dit?
a. Stefan Zweig in De wereld van gisteren
b. Joseph Roth in Radetzkymars
c. Karl May, zonder er getuige van te zijn geweest, in Van Bagdad naar Istanboel

21
Welke schrijver-soldaat staat hier afgebeeld?
a. Konstantin Paustovski aan het ‘Zuidfront’ tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1941
b. Norman Mailer als marinier op de Filipijnen, Tweede Wereldoorlog
c. Curzio Malaparte in de Tweede Wereldoorlog, Oekraïne, materiaal verzamelend dat hij later in Kaputt verwerkte

22
Dit is de laatste foto van een groot schrijver, genomen door Stalins geheime dienst, de nkvd. Anders dan lange tijd was aangenomen, is de gefotografeerde arrestant niet in de Goelag omgekomen, maar na een kort ‘proces’ in Moskou geëxecuteerd. Wie is hij?
a. Boris Pilnjak
b. Osip Mandelsjtam
c. Isaak Babel

23
Van wie is de uitspraak: ‘Fictie is een versie van de werkelijkheid, net als non-fictie’?
a. Doris Lessing
b. Agatha Christie
c. V.S. Naipaul

24
Met Toon Tellegen in De trein naar Pavlovsk en Oostvoorne keren we terug naar vaderlandse bodem. Voor welke literaire prijs was dit boek in 2001 genomineerd?
a. De Libris Literatuurprijs
b. De Gouden Griffel
c. De Gouden Uil

25
P.F. Thomése won met Grillroom Jeruzalem de VPRO Bob den Uyl Prijs 2012. In een van Den Uyls meest hilarische reisverhalen beschrijft hij een zeiltocht. Op welk meer?
a. Het Tjeukemeer, waar hij eindeloos fantaseert over de herkomst van het woord Tjeuke
b. De Vinkeveense Plassen, waarin hij zeilen synoniem laat worden aan een blauwtje lopen
c. Het Veerse Meer, waar hij watersnoodvisioenen krijgt en doodsangsten uitstaat

26
Gerrit Krol (1934-2013, meester van de witregel) werkte als wiskundige voor de nam in Groningen. In het verhaal In dienst van de Koninklijke komt, net als in vrijwel al zijn boeken, een formule voor. Welke?
a. e = mc2 bij een parodie op de eerste bladzijde van De ondraaglijke lichtheid van het bestaan waarin Nietzsche’s eeuwige terugkeer der dingen ter sprake komt
b. aa x aa = aa + 2aa + aa ter illustratie van de vermenigvuldiging van de langpootmuggen (‘hooiwagens’) die hem bij proefboringen op Ameland parten spelen
c. ‘x = x’ een wet die volgens hem eigenlijk zou moeten luiden ‘x’ = ‘x’ – als opmaat naar een overpeinzing over ‘wat vrouwen mystiek noemen

27
Welk hondje, hier verbeeld door tekenaar-illustrator Martijn van der Linden, leidt een tocht over een bevroren zee?
a. De naamloze poolhond uit Winterdieren van Bibi Dumon Tak
b. Larski uit Larski slaat alarm van Vera Westerman
c. Cheffie uit Cheffie is de baas van Kaat Vrancken

28
Dit najaar was Arthur Japin op de buis te zien in een spelprogramma. Wat moest hij doen?
a. Geblinddoekt een vrouw betasten en ontdekken dat ze een gehoorapparaat in had
b. Binnen een minuut twee gefrituurde sprinkhaanpoten opeten
c. Met een lepel met een knikker erop over een springkussen klauteren

29
In Dienstreizen van een thuisblijver komt Maarten ’t Hart toch verder van huis dan Warmond of Maassluis. Hij bezoekt zelfs het buitenland. Het verhaal waarin dat gebeurt begint zo: ‘Met echte schrijvers op stap, wie zou dat niet willen?’ Waar gaat de reis heen?
a. Naar Stockholm om te zien hoe Herta Müller de Nobelprijs in ontvangst neemt
b. Naar de Göteborg Book Fair met Connie Palmen
c. Naar een schrijverscongres in Lissabon met José Saramago

30
Tot slot nog een vraag over reizen, het fenomeen. ‘Reizen is immers, met luisteren en lezen, de kortste en leerzaamste omweg naar jezelf.’ Wie schrijft dit?
a. Lieve Joris in De vleugels van de draak
b. Carolijn Visser in Argentijnse avonden
c. Jan Brokken in Baltische zielen